Allereerst de ontnuchterende harde feiten over de Vuurwerkramp: op 13 mei 2000 vindt de grootste explosie in Nederland plaats sinds de Tweede Wereldoorlog. Een opslagruimte met vuurwerk van het Enschedese bedrijf S.E. Fireworks vat vlam en ontploft. Er vallen 23 doden, zo’n 950 mensen raken gewond en 200 woningen worden volledig verwoest.
25 jaar na de vuurwerkramp
Welke impact had de vuurwerkramp – vandaag exact 25 jaar geleden – op de Universiteit Twente? U-Today kijkt met drie verhalen terug naar 13 mei 2000, toen een vuurwerkfabriek in de Enschedese wijk Roombeek ontplofte.
In de wijk Roombeek en daaromheen wonen ruim tweehonderd medewerkers en grofweg 175 studenten ten tijde van de ramp. Zeventien UT-medewerkers en meer dan vijftig studenten verliezen hun huis en bezittingen.
Minstens twee studenten raken bij de ramp zodanig gewond dat ze opgenomen worden in het ziekenhuis. Een freelancer, werkzaam voor de arbo- en milieudienst van de universiteit, komt om het leven.
Studentenhuis ‘De Kadullen’, van christelijke studentenvereniging Alpha, staat tegenover S.E. Fireworks. Het huis aan de Tollensstraat 49 wordt volledig weggevaagd door de explosie. Bewoners zijn UT-studenten Wim van Hoeve, Remco Dijkman en Claas-Willem Visser. De drie studenten zijn op dat moment niet aanwezig in de woning. ‘We leven nog’, zeggen ze in een later interview met UT Nieuws, de voorloper van U-Today. ‘Daar gaat het om, de rest is onbelangrijk. Spullen zijn spullen.’
De UT verleent sinds die zaterdagavond 13 mei hulp. Zo maken medewerkers van de catering tot diep in de nacht lunchpakketten voor de hulpverleners.
In de Drienerburght en in de blokhutten op de campus worden slachtoffers opgevangen. Daarnaast bieden campusbewoners spontaan onderdak aan. Ook logiesaccommodatie Logica wordt aangemerkt als opvanglocatie.
Een sleutelrol is er voor studentenhuisvester SSHD – de Stichting Studentenhuisvesting Drienerlo. Die verstrekt onderdak aan minimaal veertig gedupeerden, zowel in de stad als op de campus. Ook krijgen ze mensabonnen en geld om te voorzien in basisbehoeften.
UT-verenigingen komen in actie; de werktuigbouwers van Isaac Newton vormen een klusteam, orkest SHOT houdt een benefietconcert, het fruit en de lunchpakketten van de afgelaste UT-Triathlon van Aloha gaan naar de slachtoffers in de Diekmanhallen, de opbrengsten van een studieweek van Stress gaan naar rampenfonds giro 777. Ook de roeiers van DRV Euros zetten een spontane actie op: ze laten zich door campuskapper De Barreboks kaalscheren om geld in te zamelen.
De Pakkerijverenigingen betuigen eveneens hun deelneming aan de slachtoffers. Op donderdag 18 mei is er om middernacht in elke sociëteit een minuut stilte. Ook bieden de verenigingen onderdak aan en zamelen ze op hun eigen manieren geld in voor de slachtoffers.
Danny de Vries, destijds student communicatiewetenschap, wordt wereldberoemd als hij als eerste de beelden filmt van de vuurwerkramp. Over hoe hij de ramp beleefde, maar ook over de wereld waarin we nu leven, schrijft hij in 2020 het boek ‘Brief aan Marcel’. In 2018 wordt De Vries benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn rol rond de vuurwerkramp, zijn inzet voor Twente, het Koningshuis en LHBTIQ+-emancipatie. Tegenwoordig is De Vries burgemeester van de gemeente Oudewater.
Het bureau Studentenpsychologen van de UT begint vanaf woensdag 31 mei 2000 een ‘lotgenotengroep’, bedoeld voor studenten die graag willen praten over wat ze tijdens de ramp hebben meegemaakt. En zo zijn er wel meer gelegenheden om te praten, onder andere bij een bijeenkomst van het college van bestuur en het studentenpastoraat. Studentenpastor Kees Kuyvenhoven richt ook zelfhulpgroepen op.
De UT biedt ook haar kennis aan, zo schrijft UT Nieuws in de krant die 25 mei 2000 verschijnt. Dat gaat om de afwikkeling van de vuurwerkramp en de wederopbouw van Roombeek (later meer hierover). Ook studenten is een rol toegedacht. Bij de faculteit Chemische Technologie onderzoekt men een stuk steen dat bij de ramp vrijkwam op neergeslagen stoffen.
Het toenmalige UT Nieuws publiceert een interview met Ron da Costa, voormalig student elektrotechniek en de man achter vuurwerkshows tijdens de Batavierenrace en het Oud & Nieuw-feest in de Bastille. Volgens hem is het onmogelijk om alleen met vuurwerk een massa-explosie zoals bij de vuurwerkramp in Roombeek te realiseren. ‘Er moet iets anders bij gelegen hebben.’
Sowieso is het snel na de ramp speculeren: hoe kon dit gebeuren? UT Nieuws vraagt een expert uit eigen huis, die veiligheid- en risicomanagement doceert op de UT. Die vermoedt dat S.E. Fireworks nooit de gevaren voor de directe omgeving berekende. Dat leidt tot een boze ingezonden brief van een UT-hoogleraar veiligheidskunde, die de redacteur en expert wijst op achterhaalde veiligheidsnormen die worden genoemd in het artikel en schrijft: ‘UT Nieuws klinkt nu als de zoveelste klok zonder klepel’. UT Nieuws pareert op haar beurt dat de ‘verslaggeving zeer zorgvuldig’ was.
Al vrij snel na de ramp wordt een benefietconcert aangekondigd. Aanvankelijk zou het concert gehouden worden in het Arke Stadion van FC Twente, maar vanwege vergunningsproblemen wijkt het evenement uit naar de UT-campus.
Artiesten zijn Marco Borsato, Volumia, Abel, Skik, Bløf, Van Dik Hout, City to City, Kane, Buffoons, Gerda Havertong, Total Touch, Dutch Diva en Ernst Daniël Smit. Het concert duurt vijf uur lang.
Het benefietconcert op de UT trekt meer dan 25 duizend bezoekers. Kaartjes kosten 35 gulden in die tijd, omgerekend 15,88 euro.
Een actie onder personeelsleden, waarbij gevraagd wordt een adv-dag in te leveren, levert 2,5 ton op. Het college van bestuur verdubbelt dit bedrag, zo maakt rector Frans van Vught bij de opening van het concert bekend.
Coördinator van het benefietconcert is UT-evenementenmanager Tonnie Buitink. In zijn afscheidsinterview in 2024 vertelt hij over de betrokkenheid van de UT in de nasleep van de ramp: ‘Onze motorgroep haalde mensen uit het rampgebied en bracht ze naar het UT-terrein. Op het grasveld bij het Carillon zijn ze opgevangen in een witte tent. Ik coördineerde dat en kreeg er later een lintje voor.’
In maart 2002 wordt bekend dat het benefietconcert voor de slachtoffers van de vuurwerkramp 837.980 euro opbracht voor de Stichting Vuurwerkramp. De bekendmaking van de opbrengst duurt bijna anderhalf jaar. Volgens UT-medewerker Jan Melief, voorzitter van de Stichting Benefietconcert, waren uitgebreide accountscontroles nodig.
UT-wetenschappers en bestuurskundigen Bas Denters, Pieter-Jan Klok en Oscar van Heffen deden na de ramp onderzoek naar burgerparticipatie bij de wederopbouw van de wijk Roombeek. De voornaamste les die emeritus-hoogleraar Denters leerde, zo vertelde hij bij zijn afscheidsinterview: ‘Neem mensen serieus, luister naar wat ze zélf willen en wat ze zélf zien als hun problemen en hoe ze die willen oplossen. Dat is het begin van een cruciale dialoog.’
Tien jaar na de ramp blikt UT Nieuws terug met getroffenen en betrokkenen in een speciale uitgave van de krant. De koppen bij de interviews zijn veelzeggend: ‘Nu gaat er een streep onder’, ‘De glaszetter is nooit gekomen’, ‘Mijn hoofd deed het niet meer’ en ‘Beelden van andere rampen maken nu meer indruk’.
In opdracht van de Tweede Kamer voert de UT-vakgroep bestuurskunde in 2023 onafhankelijk onderzoek uit naar de Enschedese vuurwerkramp en de vuurwerkramp in Culemborg (1991). De vraag hoe de overheid beter lessen kan trekken uit vergelijkbare rampen stond centraal. Namens de UT voeren René Torenvlied, Simon Couwenberg en Michiel Heldeweg het onderzoek uit, samen met Matthijs Moorkamp (Radboud Universiteit).
In december 2023 levert het onderzoekteam het onderzoek ‘Leren van twee vuurwerkrampen’ in bij de Tweede Kamer. Het team neemt 250.000 pagina’s door, wat leidt tot stevige conclusies over onder meer de opslag van vuurwerk, blusinstructies voor de brandweer en het toezicht op de vuurwerkbranche. Zo blijkt ‘licht’ geclassificeerd vuurwerk bij brand veel gevaarlijker dan gedacht.
Bonita Avenue, van auteur en voormalig UT Nieuws-redacteur Peter Buwalda, speelt zich af tegen de achtergrond van de vuurwerkramp. Vanaf het moment van de explosie, ontploft ook de situatie binnen het gezin van de hoofdpersonen van het boek.
In mei 2024 wordt bekend dat het Veiligheidsberaad (de voorzitters van de 25 veiligheidsregio’s in Nederland) af willen van vuurwerkopslag in woonwijken. Aanleiding was het onderzoek van het team van UT-hoogleraar René Torenvlied, met de conclusie dat consumentenvuurwerk bij een brand een massa-explosie kan veroorzaken.
