Bij elke ceremoniële gebeurtenis op de UT zijn ze pontificaal in beeld. Toch kijken mensen nauwelijks naar de pedelstaven. Het gaat er zo weinig over dat we bij U-Today zelfs twijfelden over de correcte spelling voor het meervoud. Het blijkt -staven te zijn, niet -staffen, hoewel het woord staf gevoelsmatig een andere betekenis heeft dan staaf. Maar dat terzijde.
Het verhaal begint eigenlijk bij een e-mail van Willem Brinkcate (80), oud-medewerker van de centraal technische dienst en hobbykunstenaar. Onlangs bladerde hij wat door het archief van U-Today. Daar miste hij een stuk uit de film: het verhaal van de tweede pedelstaf, die hij begin jaren negentig zelf ontwierp. Prompt klom hij in de pen en nam contact op met het pedelkantoor. ‘Voor een stuk geschiedschrijving. Ik heb ook niet het eeuwige leven, dus leek het me goed dat het eens wordt vastgelegd.’
Pedellenwerk
De mailwisseling viel toevallig precies samen met de voorbereidingen op de dies natalis, de verjaardag van de UT. Die staat weer op de planning voor vrijdag 28 november. Traditioneel worden de feestelijkheden begeleid door UT’s pedellen, Wim Koehorst en Raymond Linderhof. Beiden lopen met een pedelstaf, een soort tamboermaîtrestok waarmee ze bijeenkomsten ceremonieel tot de orde roepen door ermee op de grond te tikken.
Pedellen Wim Koehorst en Raymond Linderhof met hun pedelstaven.
Een ingelijste oorkonde in het kantoortje van de pedellen vormt het bewijs dat de eerste pedelstaf een schenking was van de rectores magnifici van de technische hogescholen van Delft en Eindhoven, tijdens de officiële opening van de (toen nog) Technische Hogeschool Twente in 1964.
Er staat in grote kalligrafische letters te lezen dat het een ‘zilveren op de knop aangebrachte zinnebeeldige voorstelling’ is en dat ‘de senaten op deze wijze uiting geven aan hun verbondenheid met de nieuwe technische hogeschool en aan hun goede gezindheid jegens haar’. Saillant detail: de oorkonde is van 14 september, dus meer dan twee maanden eerder dan de dies natalis die de UT tegenwoordig viert.
Toen de THT uitgroeide tot universiteit en de eerste pedel een collega kreeg, moest er dus nog een tweede komen. En daar kwam Brinkcate in beeld.
Blote vrouw
De opdracht, weet Brinkcate nog goed, kwam van voormalig rector Jos de Smit. Die wist dat Brinkcate weleens met kunst bezig was en vroeg hem of hij ‘wat kon verzinnen’. Dat kon de kunstzinnige Oldenzaler. Op een vel papier, dat hij nog altijd in een bundel van alle ontwerpen bewaart, maakte hij twee ontwerpen. De eerste was een sierlijk, ontbloot vrouwfiguur. ‘Alles begint bij de vrouw. Zonder hen bestaat niks, vandaar’, legt hij bondig de gedachte erachter uit. Maar dat vertelde hij De Smit er niet bij. Uitleg geeft hij sowieso bij geen enkel kunstwerk. ‘Een kunstwerk moet je begrijpen. En aans he’j pech had.’
Brinkcate in zijn 'hok' met de eerste schetsen van de tweede pedelstaf.
Gestileerde bloem
Het tweede ontwerp was een gestileerde bloem met vier bladen, die de vier windrichtingen voorstellen. Een verwijzing naar het internationale karakter van de UT en de studenten die vanuit alle windstreken naar Enschede komen. De twee halve bollen die elkaar voorbij lijken te streven stellen de stampers voor. Ze staan voor de wetenschappelijke vooruitgang die nooit stilstaat en altijd voortborduurt op het werk van voorgangers.
De inspiratie komt uit Brinkcates vroegste jeugd, vertelt hij in zijn woonkamer vol houtsnijwerk en kunstvoorwerpen. Op zijn zesde verhuisde het gezin naar Zuid-Afrika, waar hij als kleine jongen in de vrije natuur van Transvaal, de huidige provincie Gauteng, in een eucalyptusboom was geklommen. ‘De wind zwaaide die boom heen en weer. Je kon met geen mogelijkheid bepalen uit welke richting het kwam,’ beschrijft hij, nog altijd vol verwondering. Deze begreep rector De Smit beter. In 1992 was de nieuwe pedelstaf klaar, gegoten door bronsgieterij Terpstra in Aadorp.
Of hij trots is? In zijn atelier vol schilderijen, dat hij zelf zijn ‘hok’ noemt, haalt hij zijn schouders op. ‘Och, uiteindelijk is het allemaal knooiwerk. Maar het is mooi dat dat ding bij zulke plechtigheden steeds voorop gaat.’
Derde pedelstaf
In het pedellenkantoor staat zelfs nog een derde pedelstaf. Een massief, zwart ding met rinkelende bellen eraan. Linderhof weet te vertellen dat het een gift was van de faculteit ITC.
Professor OlaJide Kufoniyi overhandigde in 2003 de pedelstaf aan rector Martien Molenaar. Foto: Archief ITC.
Jorien Terlouw, alumnicoördinator bij ITC en wandelend geheugen van de faculteit, bevestigt dat. Per mail vertelt ze dat de pedelstaf in 2003 werd gemaakt van Afrikaans ebbenhout in Nigeria, in opdracht van OlaJide Kufoniyi. Deze ITC-alumnus is tegenwoordig professor of geoinformatics aan de Obafemi Awolowo University. Hij liet zich inspireren door het oude ITC-logo, dat ook als kunstwerk dagelijks door duizenden studenten voorbijgelopen wordt voor de Langezijds. Toen het ITC in december 2009 als zesde faculteit werd ondergebracht bij de UT, overhandigde ITC-rector Besemer de staf officieel aan CvB-voorzitter Anne Flierman.
Heel vaak wordt hij overigens niet gebruikt, geven de pedellen aan. ‘Het gerinkel leidt nogal af. We houden het liever subtiel.’
Kortgezegd zijn de pedelstaven dus symbolen van autoriteit en verbondenheid met andere technische universiteiten. Ze staan voor goede wil jegens elkaar en voor de nooit stilstaande wetenschappelijke vooruitgang. En ze vormen een subtiele herinnering voor sprekers om niet te veel uit te wijden. Want ze zijn aardig hard.
