Van veel kanten was aangedrongen op opschoning van het uitgedijde aanbod van ruim 500 hbo- en wo-opleidingen. Er zijn teveel verschillende namen voor sterk met elkaar verwante opleidingen. Bovendien zijn veel opleidingen te smal, wat riskant is op de hedendaagse arbeidsmarkt. Er moet dus gebundeld worden, riepen werkgevers en adviesinstanties van de overheid. Die roep wordt nu door Ritzen beantwoord.
Opvallend is dat de bewindsman de verantwoordelijkheid voor de operatie bij de instellingen laat. De adviescommissie onderwijsaanbod (aco), die sinds drie jaar als sluiswachter voor nieuwe opleidingen fungeert, stelde eerder deze zomer nog dat de minister deze verantwoordelijkheid naar zich toe moest trekken. Volgens de aco zijn de instellingen, in hun strijd om de student, de laatste jaren niet in staat gebleken om samen pijnlijke keuzes te maken. Toch legt Ritzen het initiatief nu bij de gezamenlijke instellingen. De HBO-Raad kan doorgaan met zijn plan voor 30 tot 50 brede opleidingen, met elk een landelijk afgesproken basis van kernkwalificaties. De minister wil dat daarbij ook het probleem van de `vrije opleidingen' wordt opgelost. Om te voorkomen dat er opnieuw branchevervagende studies over communicatie, milieu of management ontstaan, kunnen hbo- studenten voortaan zelf geen vrij programma meer samenstellen.
De VSNU wordt uitgenodigd het voorbeeld van de HBO-Raad te volgen. De universiteiten moeten snel een plan maken voor 'eenmalige doorlichting' van het studie-aanbod. Vergelijkbare opleidingen moeten hetzelfde gaan heten. Studies zonder binding met onderzoek moeten van de universiteit verdwijnen. En vanwege het dalend aantal studenten moet er ook gekeken worden of sommige opleidingen niet te klein worden. In dat geval zal men afspraken moeten maken over taakverdeling, wat neerkomt op sluiting van bepaalde opleidingen. Het plan om een opleiding als uiterste straf te laten sluiten wil hij voortaan niet alleen in het tweejaarlijkse HOOP kunnen doen, maar op elk willekeurig moment. Tot nu toe zijn nog geen opleidingen als gevolg van een visitatie gesloten. Maar dat de dreiging ermee niet louter theorie is, blijkt in dit HOOP vooral uit de passage over politicologie in Nijmegen. Ritzen schrijft daar dat deze opleiding sinds het visitatierapport van januari 1992 nog steeds maar 'een deel van de twijfels' over de kwaliteit heeft kunnen wegnemen. De inspectie kijkt nu nog een laatste keer naar dit geval. Concludeert deze instantie negatief, dan zal Ritzen de Nijmeegse studie 'zijn rechten ontnemen'.
Overigens wilde de adviescommissie aco dat de overheid nog vaker consequenties zou gaan verbinden aan rapporten van onderwijsvisitaties. Maar volgens waarnemers had het hele systeem van kwaliteitszorg door dat plan kunnen bezwijken. 'Zolang het hoofddoel van de visitaties blijft dat opleidingen zichzelf ermee verbeteren, kan je verwachten dat men er eerlijk aan meewerkt', legt visitatie-expert en UT-hoogleraar dr. F.A. van Vught uit. Zodra de overheid zelf gevolgen aan die rapporten wil verbinden, zal die eerlijkheid echter direct verdwijnen. Van Vught: 'Hoe makkelijk het is om zoiets te saboteren, hebben we bij de VF-beoordeling van onderzoek gezien, in de jaren tachtig. Met de mond werden de doelen van dat systeem onderschreven, maar de instellingen leverden nauwelijks bruikbare informatie.'
