door Sijas Akkerman
'Hmmm, tja...' Nadenkend staart L. Fleischhacker (docent filosofie bij WMW) uit het raam van zijn werkkamer: 'De bomen dorren in het laatseizoen. En wachten roerloos den nabijen winter. Die dichtregels komen spontaan in me op als ik aan de herfst denk. Nevelig spinrag, warm-gekleurde bomen, chrysanten, ik vind het geen droevig jaargetijde. Ik houd van de wisseling der seizoenen en in de herfst is die het best zichtbaar. Steeds als ik verliefd werd, was dat in het najaar. Voor mij is het een romantische tijd: korte dagen die verwijzen naar huiselijkheid, de tijd en de rust om te lezen. Is het in lente of zomer mooi weer, dan heb je het gevoel dat je naar buiten moet. Maar als in de herfst of winter de zon schijnt, mag je gewoon binnen blijven: je weet dat het buiten toch wel koud is.
'Zoals Vivaldi in De Vier Jaargetijden het einde van de herfst laat klinken - als een vrolijke dans - zo waardeer ik 't ook ongeveer.'
HerbsttagHerr: es ist Zeit. Der Sommer war sehr gross
Leg deinen Schatten auf die Sonnenuhren
und auf der Fluren lass die Winde los
Niet iedereen voelt zich in het najaar gelukkig. Uit onderzoek van het Academisch Ziekenhuis Groningen blijkt dat gemiddeld één op de tien Nederlanders tijdens de donkere maanden van het jaar licht depressief wordt. Wat dat betreft lijken we nog steeds op dieren. 'Bepaalde cyclische veranderingen in stemmingen en gedrag hebben bij sommige mensen dezelfde oorzaak als de cyclische veranderingen die bij tal van diersoorten worden aangetroffen.' Tenminste, dat schrijft Nederlands bekendste psycholoog René Diekstra in zijn boekje Denk nog wijzer.
Natuurlijk baseert Diekstra deze conclusie niet op eigen bevindingen maar op onderzoek dat zijn collega's Rosentah en Wehr in de Verenigde Staten hebben uitgevoerd. Zij denken dat 'bij veel dieren de mate van activiteit, de voortplanting en de trek van het ene naar het andere gebied samenhangt met de foto-sterkte, dat wil zeggen: de hoeveelheid licht in een bepaald seizoen.' Op ongeveer dezelfde manier zou een klein percentage van de mensen bij gebrek aan daglicht last krijgen van depressiviteit.
De 'winterdepressie' is in Nederland inmiddels een erkende stoornis die effectief met lichttherapie behandeld kan worden. Het Medisch Spectrum Twente en het Twents Psychiatrisch Ziekenhuis, beide in Enschede, beschikken sinds een paar jaar over bakken met speciale lampen die een lichtintensiteit van 2500 lux leveren. Tweederde van de patiënten met een winterdepressie heeft baat bij deze behandeling die elk jaar herhaald moet worden.
Studentenpsycholoog
Bij 'gewone' depressies werkt de lichttherapie niet. Als je gevoelens van wanhoop dus dieper liggen dan de vraag of de bladeren volgend voorjaar wel weer aan de bomen komen, overweeg dan eens een gesprekje met een studentenpsycholoog. 'Je kunt sowieso beter één keer te veel, dan twee maanden te laat komen. Vaak modderen studenten te lang door. Ze wachten bijvoorbeeld in een soort lamgeslagen passiviteit en vol angstige spanning hun tentamencijfers af. Terwijl ze eigenlijk wel weten dat het niet goed ging. Eén op de vijftien studenten is hier wel eens geweest en na gemiddeld drie à vier gesprekken kunnen ze weer prima verder. Ook als je zelf twijfelt aan de ernst van je probleem doe je er verstandig aan even langs te komen,' vertelt studentenpsycholoog B. Boeke.
Wanneer de bladeren vallen hebben psychologen het inderdaad drukker dan normaal. Maar, zegt Boeke, 'de sombere gevoelens die tijdens de herfst bij een aantal mensen naar boven komen zijn vaak geënt op problemen die ze in het dagelijks leven tegenkomen. Veel studenten beginnen in september vol goede moed met studeren. In het najaar komen de toetsen en tentamens, en die blijken ineens veel moeilijker te zijn dan werd gedacht. Je hebt ook studenten die àl hun nevenactiviteiten stop zetten omdat ze vorig jaar teveel dingen naast hun studie hebben gedaan. Ze storten zich voor 100 procent op hun studie en komen er aan het einde van het eerste trimester achter dat niemand dat vol houdt: iedereen heeft ontspanning nodig. Je ziet dat door allerlei niet-seizoengebonden omstandigheden de 'dreun' min of meer toevallig in de herfst komt.'
Marieke, Anneke en Francoise (derdejaars studenten TO) herkennen het beeld wel: 'Het hangt niet van het seizoen af of je je gelukkig voelt of niet. En deze herfst is al helemaal mooi. Al die prachtige kleuren, je krijgt er juist meer energie van.' Marieke kan zelfs de vochtige mist die al de hele dag op de campus hangt waarderen: 'Door de motregen op je gezicht voel je dat je bestaat.'
Er is nog iets waar je vooral tijdens de donkere dagen voor kerst extra mee geconfronteerd wordt. Zomers zoek je makkelijker vertier buitenshuis, in de winter leef je meer binnen. Met als gevolg dat onderlinge spanningen sneller aan de oppervlakte komen. Boeke: 'In studentenhuizen ontstaat dan bijvoorbeeld bonje als tijdens de voorbereidingen van het kerstdiner blijkt dat die ene huisgenoot de kantjes er alweer van af loopt.'
Soms komen daar nog spanningen in de familie bij. 'Als je ouders gescheiden zijn moet je gaan scharrelen: waar ben ik eerste kerstdag, waar tweede kerstdag, en wat doe ik met oud en nieuw. Gezins-hoogtijdagen zijn voor mensen die niet zo'n gelukkige thuissituatie hebben extra moeilijk.'
Wanneer ben je eigenlijk depressief? Boeke fronst zijn wenkbrauwen: 'Dat is moeilijk te zeggen. Symptomen van echte depressiviteit zijn: chronische moeheid, 's nachts slecht slapen en overdag niet uit bed kunnen komen, concentratieverlies, verminderde eetlust, nergens meer aan toe komen, maar ook rusteloosheid, je afsluiten voor je omgeving. In het ergste geval loop je met suïcidale gedachten rond. Dat zijn symptomen in klinische zin, maar iedereen heeft uiteraard wel eens een sombere bui. Nogmaals, aarzel niet om langs te komen, maar vergeet niet dat tegenslag ook bij het leven hoort. Het is goed om daar eens bij stil te staan en aandacht te besteden aan je eigen gevoelens. Net zoals het heel zinvol kan zijn om op tijd plezierige afleiding te zoeken en te zorgen voor een plek waar je het prettig hebt.'
Befiehl den letzten Früchten voll zu sein
gieb ihnen noch zwei südliche Tage
drünge sie zur Vollendung hin und jage
die letzte süsse in den schweren Wein
Mijmerend boven een ambachtelijk bereide wildschotel en nippend aan een glas krachtige rode wijn verliest de werkelijkheid haar rauwheid en de wanhoop haar absolutisme. De herfst is bij uitstek het seizoen om 'plezierige afleiding' te zoeken in gastronomische genietingen. Voor meesterkok Jelle Wagenaar, die de keuken van het tegenover de UT gelegen restaurant De Broeierd bestierd, is de herfst een 'supertijd'. 'Bospaddestoelen, hazelnoten en wild, zorgen, in combinatie met de verschillende koolsoorten, voor de ultieme culinaire uitdaging.'
Wat is volgens Wagenaar, die sinds 1993 is toegelaten tot het Gilde van Nederlandse Meesterkoks en daarmee tot de honderd beste keukenkunstenaars van Nederland behoort, het meest luxueuze herfstgerecht? Zonder aarzelen: 'Patrijs, als je die tenminste goed klaarmaakt. Door de vogel op de poot aan te braden en hem vervolgens in de oven regelmatig met braadjus te overgieten, wordt hij zacht en sappig. Patrijs serveer je met lekkere zuurkool en aardappelpuree. Alleen ben ik bang dat deze exclusiviteit voor studenten een beetje te duur wordt.
'Als je betaalbaar en toch herfstig wilt eten, raad ik hertengoulash aan: hertenvlees aanbraden, tomaten, gebakken spekjes, champignons, uien en een wildjus (desnoods uit een zakje) toevoegen, en net zo lang laten sudderen tot het vlees boterzacht is. Ook bij dit gerecht serveer je een koolsoort (meestal rode) en gekookte aardappelen of aardappelpuree.'
Beperken je culinaire kwaliteiten zich vooralsnog tot kleffe nasi met aangebrande pindasaus, dan kun je overwegen de Broeierd met een bezoekje te vereren. Dat hoeft niet duur te zijn. Twee dagen productiewerk en je hebt al een avondje in één van Enschede's meest exclusieve restaurants - alleen 't Koetshuis staat in de gastronomische hiërarchie een tree hoger - gefinancierd. Een driegangen keuzemenu, met wild als optie, doet zo'n vijftig piek. Voor een heus diner betaal je rond de vijfenzeventig gulden.
Vergankelijkheid
'Natuurlijk is de herfst een metafoor voor het eindige leven. Maar dat kan ook mooi zijn. Zoals de natuur zich bloot geeft en na de winter weer opnieuw gaat leven, zo kan ook de mens zijn geheimen onthullen en op een nieuwe manier tegen zichzelf en anderen aankijken.' Voor psycholoog E. Seydel (WMW) is de herfst een tijd van 'reflectie en bezinning.'
Ook in het gedicht van Rilke komt het tempo van de tijd, met de winter in aantocht, tot rust:
Wer jetzt kein Haus hat, baut sich keines mehr
Wer jetzt allein ist, wird es lange bleiben
wird wachen, lesen, lange Briefe schreiben
und wird in dem Allen hin und her
unruhig wandern, wenn die Blätter treiben
Rainer Maria Rilke (Das Buch der Bilder)
