Ritzen sprak over zijn plannen om met telematica de kwaliteit en toegankelijkheid van het onderwijs te vergroten. Tele-educatie bijvoorbeeld zal onderwijs op den duur wereldwijd toegankelijk maken voor alle leeftijdsgroepen. Van Aartsen liet verklaren hoe de efficiency en klantgerichtheid van de agrarische sector met behulp van telematica verbeterd kan worden.
De ministers schoven vervolgens aan voor een discussie met VNO-NCW voorzitter J. Blankert en topmensen van ING, Lucent Technologies, Océ en KPN.
Woensdag 11 februari is een heuglijke dag. Opgewekt klaroengeschal begroet de genodigden bij de opening van het Telematica Instituut. Maar het echte werk moet nog beginnen.
Om drie uur hoort de Grote Zaal van het Muziekcentrum vol te zitten maar het wordt iets later. De ministers Ritzen van Onderwijs en Wijers van Economische Zaken arriveren kwart over, voorgereden in hun indrukwekkende dienstauto's. Zij ontlopen de trompetters die de andere gasten met klaroengeschal begroeten. De ministers betreden het pand via de zijdeur om snel te verdwijnen achter de coulissen. Als iedereen zit komen ze van opzij op, en nemen plaats op de eerste rij. Snelle fotografen en cameralieden schieten plaatjes.
Enschede is zomaar het toneel van leuke bombarie bij deze opening van het eerste technologische topinstituut van Nederland. De drie andere topinstituten - voor polymeren, voedselwetenschappen en metaaltechnologie - zullen later dit jaar volgen. De overheid comitteert zich met miljoenen subsidie voor minimaal vijf jaar aan deze instituten die ook uit het bedrijfsleven participanten, contribuanten en geassocieerde leden kennen, en die samen zullen werken met gerenommeerde kennisinstellingen.
De opening is volgens minister Ritzen een 'feest van gelijkgestemden'. Wat geribbeld was wordt glad gestreken. Minister Wijers beaamt de opmerkingen van openingsspreker Van Spiegel die de 'cleane besluitvorming' roemt die ten grondslag ligt aan de uitverkiezing van deze vier kennisinstituten. Toch waren sommige van de 18 genomineerden hevig teleurgesteld. 'Voor sommige afvallers is het werk niet voor niets geweest. Vele zijn met hun beoogde partners aan de onderhandelingstafel terecht gekomen. Nieuwe samenwerking is een aardige spin-off geweest van de selectieprocedure', aldus Wijers.
In september 1996 mochten zes van de achttien genomineerden een ronde verder en een businessplan opstellen. Een commissie van 'vier wijze mannen' liet zich niet door 'allerlei individuele belangen' van de wijs brengen en koos 'zonder politieke vooroordelen' vier instituten. Deze zouden kansrijk moeten zijn om internationaal toponderzoek af te leveren met resultatenwaarmee het bedrijfsleven zonder veel omwegen z'n voordeel kan doen.
In één kabinetsperiode is een nieuw soort instituut van de grond is gekomen aan de hand van de nota 'kennis in beweging' van Wijers, Ritzen en Van Aartsen van landbouw. Een nieuw soort synthese tussen fundamenteel onderzoek en belangen voor de industrie moet de output worden van deze topinstituten. Dus niet teveel 'technology push' waaraan de universitaire onderzoekers zich volgens Wijers te gemakkelijk overgeven. Aan de andere kant mag het onderzoek geen eenvoudige 'productontwikkeling' zijn, want dat heeft geen wetenschappelijke status. Een langdurige samenwerking tussen universiteiten, kennisinstellingen en bedrijven moet deze principiële kloof overbruggen.
Van Spiegel spreekt de Grote Zaal toe zonder microfoon. Hij ziet nog een beetje tegen het instituut op. 'Het is een complexe structuur. De samenwerking met het viertal gelieerde kennisinstituten moet tot een harmonie worden, terwijl er toch tegengestelde belangen kunnen spelen. Dat wordt een belangrijke bestuurlijke opgave', aldus Van Spiegel.
IBM, participant in het Telematica Instituut, geeft in een videopresentatie aan waar zij bij telematica aan denkt: ontwikkeling van Java-scripts zodat vertegenwoordigers overal ter wereld met elkaars werk verder kunnen, een pilot met de UT waar 40 mensen binnen het bedrijf thuis werken, en vergroting van de mogelijkheden om - waar dan ook - in te kunnen bellen op computerbestanden. Kortom. De 24-uurs economie staat bij IBM hoog op het wensenlijstje alsook het streven naar flexibele, continu bereikbare arbeidskrachten die snel over alle benodigde informatie moeten kunnen beschikken.
Minister Ritzen wijst erop dat in 2000 de omzet via Internet wereldwijd tussen 200 en 300 miljard dollar zal liggen. 'Daar moeten de Nederlandse bedrijven een graantje, maar nog liever een volle aar van meepikken', zegt Ritzen. Wijers hoopt dat de telematica enkele 'ijzeren wetten' kan ombuigen. Zo volgen stijging van mobiliteit en belasting van het milieu steevast op economische groei. Kan het virtuele netwerk de belasting van het wegennet verlichten?
Minister Van Aartsen is bij de opening door ziekte niet aanwezig maar laat een topambtenaar zijn tekst voorlezen. Van Aartsen benadrukt de cultuuromslag en het 'omdenken' die nodig zijn in het nieuwe telematica-tijdperk. Die periode kan niet snel genoeg beginnen. In de toekomst zullen consumenten zelfs van de versproducten kunnen zien waar ze vandaan komen, hoe ze zijn geproduceerd en op welke manier ze de klant hebben bereikt. Productie en distributie van voedsel vragen om enorme informatie-uitwisselingen. Ahold verzucht dat 15 % keten-kostenreductie al veel eerder bereikt had kunnen worden; als de juiste telematica-instrumenten er maar waren geweest.
Prof. dr. ir. Chris A. Vissers, directeur van het Telematica Instituut, kan nog niet precies zeggen welke onderzoeksactiviteiten de komende jaren zullen plaatsvinden. 'Het instituut zal beoordeeld worden op het vermogen om de juiste onderzoeksactiviteiten te kiezen die maatschappelijk en economisch relevant zijn en die passen bij de behoeften van het bedrijfsleven.' Vissers mag in het hoge gezelschap uit het bedrijfsleven niet overkomen als een wetenschapper maar als een doelmatig R&D-man.
Maar lekker concreet is Vissers nog niet. Eén belofte wil het Instituut wel maken: de telematica-toepassingen van de toekomst moeten meer dan nu 'mensvriendelijk' zijn. Het onderzoek naar telematica-hulpmiddelen voor medischeconsultaties lijkt daarvan een goed voorbeeld. Specialisten kunnen met video-conferencing op afstand met elkaar discussiëren over te volgen behandelingen. Relevante documenten, foto's en medische data moet men gemakkelijk aan elkaar kunnen voorleggen.
In de wandelgangen heeft prof. dr. Popma 'grote verwachtingen' van het Telematica Instituut. 'Vooral het MKB moet van het Telematica Instituut kunnen profiteren. Grote bedrijven hebben, als het goed is, hun R&D al goed onder de knie. Het TRC heeft een goede traditie met het binnenhalen en uitvoeren van opdrachten voor het bedrijfsleven. Die ervaring kan het nieuwe instituut goed gebruiken', zegt Popma.
Nieuwsgierig zijn de vertegenwoordigers van het Delftse topinstituut voor metalen: 'Eerst waren we concurrenten maar nu we allebei gekozen zijn komen we hier even de kunst afkijken. Onze opening is in april maar er lopen nu al 20 projecten waaraan ongeveer dertig mensen werken. We hopen in de toekomst te komen tot 70 projecten met een totale omzet van 20 miljoen gulden per jaar.' Het Telematica Instituut geeft op navraag vergelijkbare cijfers: er lopen inmiddels 24 projecten met een totale waarde van 22 miljoen gulden. Over vier jaar hoopt het Instituut een omzet van 42 miljoen te realiseren.
Egbert van Hattem
De drie hoogwaardigheidsbekleders openden woensdag het Instituut
