In de zomer van 1999, de bombardementen op Kosovo waren toen net achter de rug, schreef filosoof Hans Achterhuis het boekje Politiek van de goede bedoelingen. Daarin stelde hij de verhouding tussen het doel en de gebruikte middel van de Kosovo-interventie aan de kaak. Een wanverhouding, vond hij toen.
De drie destijds door de NAVO gestelde doelen, schreef Achterhuis, waren het einde van het geweld in Kosovo, de verdediging van de mensenrechten, en de realisering van een multi-etnische gemeenschap. Het gebruikte middel was een langdurig bombardement op niet-burgerdoelen in Servië en Kosovo.
Volgens Achterhuis werd geen van de drie doelen verwezenlijkt. Naar zijn zeggen bevestigde dit falen eens te meer de aanname van de filosofe Hannah Arendt dat politiek handelen - in dit geval: bombarderen - zich onttrekt een causale relatie tussen middel en doel. De uitkomst van bombarderen is onvoorspelbaar en onbeheersbaar, aldus Arendt, Achterhuis' filosofische leidsvrouwe.
Inmiddels vallen er weer NAVO-bommen, ditmaal op Afghanistan. Doelstelling is nu het uitroeien van het internationale terrorisme, te beginnen bij Osama Bin Laden, de vermeende kwade genius achter de terreuraanslagen in Amerika, en de Taliban, het regime dat hem beschermt.
U bent mordicus tegen dit geweld, dan kan niet anders.
'Nou, eigenlijk niet. Ik vind deze militaire actie volstrekt logisch. Wat we 11 september hebben gezien, is een oorlogsdaad. Op eigen grondgebied zijn zesduizend Amerikaanse burgers vermoord. Dat maakt terugslaan gerechtvaardigd.'
Maar bommen als middel? In uw Kosovoboek beargumenteert u dat daarmee geen politieke doelen worden bereikt.
'Die doel-middelendiscussie vind ik op Afghanistan niet van toepassing. Ten tijde van Kosovo ging het om abstracte, idealistische doelen. Grote woorden, zeg maar. Nu gaat het om een klein, negatief doel: het inrekenen van een terrorist. Dat kan helaas niet zonder geweld.'
Andere anti-bommenmannen van toen, Jan Mulder en Karel Glastra van Loon voorop, keuren het wapengekletter ook nu weer af. Wel zo consequent.
'In dit geval ben ik dan liever inconsequent. In Kosovo was er sprake van een binnenslands conflict dat de NAVO wel eens eventjes kwam oplossen. Nu is de NAVO zelf aangevallen. En dus geef ik Tony Blair gelijk als hij zegt dat niets doen een teken van zwakte is. Dit onbestraft laten kan bovendien een aanmoediging zijn voor nieuwe terreurdaden.'
Maar andersom ook, terugslaan levert een geweldspiraal op. Vraag maar aan Jan Mulder.
'Dat valt helaas niet uit te sluiten. Maar de Britten en de Amerikanen proberen natuurlijk uit alle macht het terrorisme op te rollen. Dit zijn gerichte acties. Bovendien bestaat er binnen de islamitische wereld sowieso al genoeg haat en wrok jegens Amerika om op terreur te kunnen rekenen. Dat is 11 september wel gebleken. Aan die aanslagen ging geen concrete aanleiding vooraf.'
Haat en wrok in de islamitische wereld. Gelooft u in een strijd tussen de islam en het Westen?
'Dat gaat te ver. Maar ik heb Huntingtons Clash of civilizations destijds gelezen, en ik moet zeggen: ik was onder de indruk van zijn analyse en ben dat nog. Waar ik voor wil waarschuwen is een nieuw element in de Amerikaanse propaganda, een gevaarlijke politieke correctheid. Je hoort Bush nu steeds zeggen dat de islam en het Westen dikke vrienden zijn, dat er geen conflict bestaat. Dat klopt niet. De anti-Amerikaanse gevoelens die in brede lagen van de moslimwereld leven, moeten onderkend worden in plaats van onderschat. Anders zal dat conflict nooit opgelost worden. Politiek incorrect? Woensdag zit ik in Netwerk, en dan zal ik hetzelfde zeggen. Op de televisie.'
U heeft veel over utopieën geschreven. Is 11 september de utopie van de westerse veiligheid gesneuveld?
'In zekere zin wel natuurlijk. Maar wat ik belangwekkender vind is de opkomst van een andere utopie: het fundamentalisme. Fundamentalisme heeft sterk utopische trekken. Daarover ga ik nadenken en schrijven.'
