Na een openingswoord van commissievoorzitter Franka Roorda geeft zij het woord aan Henk Boer, opleidingsdirecteur van Psychologie. Als dagvoorzitter vertelt hij over de vele raakvlakken tussen psychologie en criminaliteit: ‘In Australië bestaat zelfs een bacheloropleiding die geheel gewijd is aan dit thema, dus u kunt zich voorstellen dat we vandaag niet zomaar uitgepraat zijn. De commissie is er goed in geslaagd het gehele traject uit te lichten. Van de gedachtegang van een crimineel tot en met slachtoffer-dadergesprekken, alles komt aan bod. Ik wens jullie een fijne, inspirerende dag!’
De eerste spreker is Rein Gerritsen. Als ex-gedetineerde en filosoof spreekt hij over het zogenaamde Lucifer Effect. Onderzoeken als het beruchte gevangenisexperiment van Zimbardo lijken uit te wijzen dat misdaden meestal niet te wijten zijn aan individuele karaktereigenschappen, maar veel eerder aan omstandigheden en systemen. ‘Goede mensen kunnen in moordenaars veranderen zonder dat er sprake is van boze opzet. Dat strookt niet met onze Westerse nadruk op persoonlijke kracht.’ Gerritsen toont met recidivecijfers aan dat gevangenisstraf maar heel zelden effectief is. Hij pleit ervoor de vergeldingsgedachte los te laten en Noorwegen als voorbeeld te nemen. Daar gaan misdadigers veel minder vaak opnieuw de fout in.
Na de koffiepauze met cake vertelt Gerritsen op verzoek wat meer over zijn persoonlijke ervaringen. Na een auto-ongeluk en psychose belandde hij in het criminele circuit. ‘Het klinkt paradoxaal, maar de echte straf begint na je vrijlating. Als ik telefonisch wat bij Wehkamp probeer te bestellen, krijg ik later bericht dat mijn bestelling geannuleerd is. Veel winkelketens werken met een ‘zwarte lijst’ waarop ex-gedetineerden staan. Ook als dat juridisch gezien helemaal niet mag.’
De deelnemers kunnen kiezen uit twee vervolglezingen: een casus over valse bekentenissen door getuigendeskundige Horselenberg of een lezing over het Penitentiair Psychiatrisch Centrum Zwolle door gz-psycholoog Tineke Knol. ‘Jammer’, fluistert een deelneemster: ‘Ik zou ze allebei wel willen horen.’ Ze blijft toch maar zitten in het Amphitheater, waar Robert Horselenberg (docent Rechtspsychologie aan de Universiteit Maastricht) beeldmateriaal laat zien van een verhoor. De verdachte, een jonge Nederlandse vrouw, wordt beschuldigd van het doodsteken van haar twee kinderen. Horselenberg licht toe hoe de vrouw onder druk wordt gezet. ‘Fouten in een verhoorprocedure maken het heel moeilijk de bekentenis goed te waarderen. Naar schatting zit zo’n 10% van alle Nederlandse gevangenen onterecht vast door een valse bekentenis. Het doel van een verhoor moet nooit zijn om iemand achter de tralies te krijgen, maar om de waarheid boven tafel te krijgen!’
Na een goedverzorgde lunch verzamelt iedereen zich opnieuw in het Amphitheater. ‘Is jullie iets opgevallen?’, vraagt dagvoorzitter Boer zijn publiek. ‘Niet? Kijk nog eens goed. Niets uit jullie tas verdwenen?’ In de pauze is er door een actrice, medewerkster van hoofdsponsor Kudding & Partners, een jas van een deelneemster ontvreemd. De actie is gefilmd, zodat de situatie goed geanalyseerd kan worden. Kudding & Partners is een trainings- en adviesbureau voor sociale veiligheid. Medewerker Mark van Dieren: ‘De nadruk ligt steeds meer op proactieve, preventieve beveiliging. Daarom zoeken winkeliers nu bijvoorbeeld in plaats van uitsmijters eerder communicatief vaardige bewakers die potentiële dieven aanspreken.’
Na twee workshoprondes is het symposium ten einde gekomen. Dagvoorzitter Boer had gelijk: over dit thema valt eindeloos te praten. Dat werd dan ook nog volop gedaan tijdens de naborrel in de Bastille met gratis drankjes en nachos.
Eymeke Lobbezoo
Foto's: Gijs van Ouwerkerk
