Benes (46) werd deze zomer benoemd tot portefeuillehouder onderwijs bij de faculteit TNW en hield onlangs zijn oratie. ‘Een besluit tot bevordering naar hoogleraar gebeurt op basis van prestaties op het gebied van onderzoek, onderwijs en organisatie. Ik pleit ervoor om onderwijs naar voren te halen. Als hoogleraar ben ik in eerste instantie een docent.’
Bewegende sterren
De docent in hem kwam ook tijdens zijn oratie bovendrijven. Kort daarvoor gaf hij zijn zoons, Jorn (11) en Timo (15) en hun neefje een opdracht: zoek uit waarom de meeste sterren van ons af bewegen en waarom sterren die het verste weg zijn, dat het snelste doen. ‘De eerste die het goede antwoord geeft, krijgt een spel voor de Playstation’, beloofde Benes.
‘Mijn jongste zoon begon ineens allerlei fraaie taarten te bakken, afgekeken van tuturials op YouTube'
‘Natuurlijk was het een test, de vraag is te moeilijk. Maar, ik wilde weten hoe ze dit aan zouden pakken, gaan ze voor eigen gewin of vormen ze een team? Eerst werkten twee jongens samen. Later voegde de derde zich erbij, want het besef kwam dat ze samen verder komen. En tijdens de oratie gaf ik nog een extra hint: de zaal zit vol geleerde mensen. Betrek ze bij je probleem.’
films in fluids
De groep van Benes ontwikkelt nieuwe membranen die werken onder extreme condities zoals hoge druk, temperatuur of zuurgraad. Als membraantechnoloog wil Benes de lege ruimte tussen atomen en moleculen manipuleren. Zijn groep ontwikkelt dunne films die in verschillende mate moleculen tegenhouden op basis van grootte, vorm of andere moleculaire eigenschappen. Daarnaast onderzoekt zijn groep hoe moleculen zich bewegen in materialen en hoe hun aanwezigheid de eigenschappen van een materiaal beïnvloedt. Het doel: een breed portfolio van bouwstenen voor membranen ontwikkelen voor kansrijke toepassingen in de markt.
Leven lang leren
Het onderwijs gaat hem aan het hart. Het karakter van de universiteit als onderwijsinstelling verandert snel, verwacht Benes. ‘Mijn zoons zijn verslaafd aan beeldschermen, zoals smartphones en tablets. Je zou denken dat ze tijdens het staren naar zo’n scherm niets leerzaams doen, zich in het ledige begeven. Maar mijn jongste zoon begon ineens allerlei fraaie taarten te bakken, afgekeken van tuturials op YouTube.’
Dergelijke nieuwe manieren van leren, met directe toegang tot een onuitputtelijke hoeveelheid informatie, hebben volgens Benes impact op de manier waarop wij ons onderwijs moeten ontwerpen en inrichten. ‘Daarnaast zal life long learning een grotere rol gaan spelen. Onderwijs buiten de reguliere bachelor en master wordt steeds gebruikelijker. Mensen willen zich in verschillende stadia van hun leven op academisch niveau omscholen of bijscholen.’
‘Samenwerken helpt je verder. Je vult elkaar aan, komt tot nieuwe inzichten en vragen'
Als je onderwijs voorop stelt, dan heeft dat consequenties. Zoals in ieder vak, is erkenning doorslaggevend. ‘Niet alleen in woord, maar vooral ook in daad’, zegt hij. ‘Kijk welke bijdrage een medewerker levert aan het onderwijs, maakt dat tastbaar en beloon dat.’ Ook daar is een omslag nodig. ‘Durf die aandacht te geven. Wees trots op wat we bereiken. Onze opleidingen natuurkunde en chemische technologie worden steevast benoemd als topopleidingen, met de beste docenten. Draag dat uit, de UT blinkt uit op haar corebusiness.’
Peperdure microscoop
Samenwerken is niet alleen belangrijk in het onderwijs. Ook in onderzoek leer je vaak het meest in teams. ‘Je vult elkaar aan, komt tot nieuwe inzichten en vragen, dat helpt je verder. Ons Membrane Science and Technology-cluster hebben we precies zo georganiseerd: een platte organisatie met jonge en meer ervaren onderzoekers naast elkaar. We werken in wisselende teams, met cross-overs tussen onze onderzoekslijnen. Hebben we een peperdure elektronenmicroscoop nodig? Dan kopen we die samen, van een gemeenschappelijk budget.’
Benes verwijst naar het boek Deining in de ruimtetijd van Govert Schilling, over hoe het onderzoek naar zwaartekrachtgolven gedoemd was te mislukken door botsende ego’s. Volgens hem is dat een goed voorbeeld van samenwerken. Het project, dat dit jaar de Nobelprijs kreeg, is gered door goede organisatie: de ego’s aan de kant en multidisciplinair werken aan het probleem. ‘Een inspirerend verhaal, waar het belang van het team goed tot uitdrukking komt’, zegt hij.
Niet toevallig nodigde hij Rianne Letschert van de Universiteit Maastricht uit voor het symposium bij zijn oratie. ‘Zij schudt, als jonge 41-jarige rector magnificus, de Nederlandse academie goed op’, zegt Benes. ‘Niet in de laatste plaats vanwege haar aversie tegen de H-index, die wetenschappelijke publicaties meet. Haar voorstel is om een T-index te gebruiken waar T staat voor team. Ze vraagt in functioneringsgesprekken expliciet: wat heb je gedaan voor je team?’
Pervers
Ook Benes zelf hekelt de genoemde H-index. ‘Ik kijk al lang niet meer naar mijn eigen score of naar die van anderen. Het is een volstrekt onzuiver instrument en het is vreemd dat wetenschappers er desondanks zo’n grote waarde aan hechten. Het is onwenselijk dat wij ons onderzoek inrichten met als doel het maximaliseren van een dergelijk getal. Het veroorzaakt zelfs mogelijk perverse prikkels, zoals het geven van een positievere review over een publicatie waarin je eigen werk in de referentielijst wordt genoemd.’
Hij pleit ervoor om elkaars werk weer ‘gewoon te lezen’. ‘En als we dan toch bezig zijn, laten we oppassen dat we de carrière van beginnende onderzoekers te veel in de handen van de Veni, Vidi en Vici commissies leggen. Het verschil tussen het net wel of het net niet toegekend krijgen van zo’n aanvraag, is vaak zó klein, terwijl de impact ervan op dat moment wel heel erg groot is.’
Alumnus
Nieck Benes is UT-alumnus. Hij studeerde Chemical Engineering en promoveerde in 2000 cum laude bij hoogleraar Henk Verweij. Jaren later keerde hij terug als staflid in de groep van Matthias Wessling, die hem terughaalde naar de UT en met wie hij nog steeds warme banden onderhoudt. ‘Matthias heeft nu een groep in Aken waar we veel mee samenwerken’, zegt Benes. ‘Sterker: ieder jaar gaan we met onze groepen een week op winterschool in de Alpen. Deels om te skiën en te wandelen, maar vooral ook voor een intensief programma dat is gericht op zowel wetenschap als op de soft skills, zoals de organisatie en communicatie van je onderzoek.’
'De UT is een prettige werkplek. Maar, eerlijk is eerlijk, ergens anders zou ik ook mijn draai kunnen vinden
Benes ging na zijn promotie naar de R&D-afdeling van het toenmalige DSM in Geleen en werkte aan de TU Eindhoven. In 2008 keerde hij, op verzoek van Wessling en met een Vidi op zak, terug naar de UT. ‘Mijn vrouw is een geboren en getogen Oldenzaalse en was erg enthousiast over een terugkeer naar Twente. Ze werkte voor ons avontuur in Eindhoven al aan de UT en is op dit moment secretaresse bij de groep Physics of Fluids van Frieder Mugele.’
Playstation
Benes geniet van zijn baan en zijn nieuwe positie. ‘De UT is een prettige werkplek’, zegt hij. ‘Maar, eerlijk is eerlijk, ergens anders zou ik ook mijn draai kunnen vinden. Het belangrijkste is het team waarin ik werk. Mijn groep draait prima en onze promovendi komen op goede plekken terecht. Dat vind ik een mooie graadmeter voor hoe het met de groep gaat.’
Zijn oratie heeft hij als een mooie en bijzondere dag ervaren. Maar, hebben de drie jongens het spel voor de Playstation gewonnen? ‘Natuurlijk kregen ze het antwoord van de wetenschappers uit de zaal’, aldus Benes. ‘Zelfs rector Thom Palstra hielp ze op weg in zijn afsluitende toespraak. Dus ja, dat spel is er gekomen.’
