De dertien Nederlandse onderzoeksuniversiteiten en zeven universitaire medische centra’s (umc’s) hebben een aanzienlijke CO2-afdruk. Ze hebben allemaal de ambitie om te verduurzamen, maar het ontbreekt hun aan ‘een efficiënte route om die plannen te bereiken’ stelt De Jonge Akademie samen met de Green Young Academy in het rapport Dertien tinten groen: de klimaatambities van Nederlandse universiteiten.
De universiteiten spelen volgens hen een belangrijke rol in het creëren van een duurzame toekomst. ‘Ze hebben gereedschappen die we hard nodig hebben’, zegt Rogier Kievit, een van de auteurs van het rapport.
Maar waar komt die uitstoot precies vandaan?
‘De uitstoot wordt meestal onderverdeeld in drie ‘scopes’. Het energieverbruik op de campus zelf, de indirecte uitstoot van aangekochte energie, en alle overige emissies, zoals het woon-werkverkeer van personeel, catering, ingekochte goederen, enzovoort.’
‘We kunnen helaas niets zeggen over het totale energieverbruik van universiteiten en umc’s. De manier waarop ze hun uitstoot meten en optellen ligt zo ver uit elkaar dat we het niet kunnen vergelijken.’
Waarom vinden jullie dat juist universiteiten en umc’s een voortrekkersrol moeten spelen in de verduurzaming?
‘Universiteiten en umc’s zijn grote organisaties. Ze vormen een van de grootste werkgevers van het land en hebben daarmee ook een aanzienlijke ecologische voetafdruk. Het is daarom belangrijk dat ze hun unieke positie ten goede gebruiken. Ze kunnen fungeren als kleine laboratoria, waar ze de benodigde technologieën kunnen ontwikkelen en testen die cruciaal zijn voor de gehele samenleving.’
‘Bovendien leiden deze instellingen studenten op. Ze kunnen de benodigde kennis meegeven aan een generatie die voor een enorme maatschappelijke klus staat.’
Jullie signaleren dat de klimaatplannen van universiteiten en umc’s weinig duidelijk en consistent zijn. Waarom zijn die niet uniformer?
‘De rapportages van deze instellingen dienen meerdere doelen, dus ook eigen doelen. Dat kan de uniformiteit in de weg zitten. Maar wat het ook lastig maakt is dat er tot voor kort geen standaard manier van werken was. Zo’n template is er nu wel, namelijk de handreiking duurzaamheidsverantwoording. Als die geïmplementeerd wordt bij alle universiteiten dan kunnen we beter in kaart gaan brengen waar het goed gaat en waar het minder goed gaat.’
‘Nederland is best uniek: we hebben best grote universiteiten, die fysiek en intellectueel genoeg verweven zijn om zo’n transparante samenwerking mogelijk te maken. Dan kunnen we ook een goed voorbeeld zijn voor andere landen, binnen en buiten Europa.’
Jullie pleiten voor meer samenwerking tussen universiteiten en umc’s. Hoe zou dat eruit moeten zien?
‘Het is belangrijk dat er meer centraal overleg komt. De duurzaamheidscoördinatoren van universiteiten spreken elkaar wel, maar dat gaat nu nog enigszins ad hoc. Soms wordt er zomaar een jaar of twee niet vergaderd. Er zou veel meer kunnen gebeuren als je structureel met elkaar samenwerkt.’
‘Ik denk dat er op universiteiten veel goede ideeën worden ontwikkeld. Het is belangrijk dat die met elkaar gedeeld worden. Duurzaamheid is complex. Als je telkens lokaal opnieuw het wiel moet uitvinden, verlies je tijd en kansen.’
Wat is er concreet nodig om die klimaatdoelen te halen? Moeten universiteiten meer zonnepanelen op hun dak leggen?
‘Het gaat niet om één maatregel, maar om het geheel. Wij richten ons vooral op de big picture. Waar de nadruk precies komt te liggen zal verschillen per universiteit en umc.’
‘De instellingen hebben allemaal duurzaamheidsplannen, maar vaak is het niet duidelijk wie die precies gaan uitvoeren. Bij bezuinigingen komt de positie van duurzaamheidscoördinatoren bijvoorbeeld al snel onder druk te staan. Dan verdwijnen al die gemaakte plannen zomaar van tafel, wat op de lange termijn juist méér energie, tijd en geld kost. Je moet de continuïteit en stabiliteit garanderen van deze functies, anders is het onmogelijk om beleid structureel uit te voeren.’
‘Die samenwerking is daarbij écht nodig. Niet alleen voor het uitwisselen van ideeën, maar ook om de werklast te verdelen. Zonder die samenwerking is het een veel te grote klus. Wij zijn ervan overtuigd dat deze doelen haalbaar zijn: er is genoeg innovatiekracht en samenwerkingspotentieel binnen universiteiten en umc’s.’
In het manifest, Duurzaam denken, duurzaam doen, roepen De Jonge Akademie en de Green Young Academy de bestuurders van Nederlandse kennisinstellingen op om concrete acties te nemen. Zo pleiten ze onder andere voor het verankeren van duurzaamheid in het onderwijscurriculum en het stimuleren van ‘maatschappelijk relevante wetenschap’. De Universiteit Utrecht, TU Eindhoven, Universiteit Twente, Amsterdam UMC en wetenschapsgenootschap KNAW hebben het manifest inmiddels ondertekend.
Universiteitenvereniging UNL laat weten het rapport te gaan bespreken met haar leden. ‘Universiteiten hebben de afgelopen jaren al veel stappen gezet om te verduurzamen en werken hier ook steeds meer op samen’, vertelt UNL-woordvoerder Ruben Puylaert. ‘Het rapport van De Jonge Akademie kan ons verder helpen om stappen te zetten op dit onderwerp.’
