Nederlandse wetenschappers kennen Horizon Europe als die gigantische pot geld waar ze bovengemiddeld vaak van profiteren. Van de 95 miljard euro die de EU te verdelen heeft halen universiteiten als die van Utrecht, Delft, Leiden of Twente in een goed jaar tientallen miljoenen euro’s binnen.
Maar met dat geld mogen ze beslist geen defensieonderzoek doen, heeft de Europese wetgever bepaald. Ook onderzoek dat uiteindelijk voor militaire doelen gebruikt kan worden (dual use), mag niet door het Horizonprogramma worden gesteund.
Bedrijven
Daar wil de Europese Commissie verandering in brengen. In het kader van het Europese herbewapeningsprogramma stelde de Commissie vorig jaar voor om een uitzondering te maken voor onderzoek en ontwikkeling van dual use-technologie door kleine en middelgrote bedrijven. Zij kunnen geld krijgen uit het EIC Acceleratorprogramma, een onderdeel van Horizon.
Universiteiten staan niet te trappelen, bleek eerder uit hun reacties op het voorstel. Want wat doet dat met de academische vrijheid? Kun je nog met onderzoekers uit andere landen samenwerken als onderzoek ook een militair doel heeft?
De Vrije Universiteit Amsterdam schaarde zich achter een kritische brief van de Vlaamse universiteiten, die bang zijn dat op deze manier defensieonderzoek ‘genormaliseerd’ wordt. Bovendien verschuift zo de focus van fundamenteel naar toegepast onderzoek, vrezen de universiteiten.
Geen definitie
En hoe kunnen wetenschappers voorspellen of hun onderzoeksresultaten gebruikt zullen worden door het leger? Er is nog helemaal geen goede definitie van dual use, brachten onder andere de technische universiteiten van Delft en Eindhoven tegen het plan in.
De Europese Commissie ziet ook dat het onderscheid tussen civiel en militair onderzoek bijzonder ingewikkeld is. Daarom wil ze juist géén scherpe lijn trekken tussen civiel en militair onderzoek: civiel onderzoek moet ook militair gebruikt kunnen worden en militair onderzoek kan ook civiel nut opleveren. De Commissie hoopt juist op meer ‘kruisbestuiving’ tussen de twee.
Uiteraard kunnen die bedrijven samenwerken met wetenschappers van universiteiten en andere onderzoeksinstellingen. Zoiets suggereerde ook de Nederlandse adviesraad AWTI vorig jaar: nu er zoveel extra geld naar defensie gaat terwijl universiteiten moeten bezuinigen, kunnen wetenschappers misschien een graantje meepikken.
Twijfels
Het ministerie van Defensie ziet dat wel zitten, maar wetenschappers hebben hun twijfels over dergelijke samenwerking, bleek uit een rondgang van het blad van de Erasmus Universiteit vorig jaar. Moeten ze net nu de samenwerking van universiteiten met het Israëlische leger onder een vergrootglas ligt zelf met het leger in zee? Of moeten ze juist de ‘westerse waarden’ helpen verdedigen door militaire toepassingen voor hun vak te verzinnen?
Of het voorstel van de Europese Commissie er doorheen komt is nog onduidelijk. Op dit moment wordt in Brussel ook druk onderhandeld over een nieuwe meerjarenbegroting. Ook daarin zal zeer waarschijnlijk de discussie over dual use de kop opsteken.
