Terugkijkend op dertig jaar CSSTS ziet Wim Smit, universitair hoofddocent wetenschap, technologie en samenleving, enkele opmerkelijke tendensen.'Het besef dat maatschappijwetenschappen en technische wetenschappen niet langer afzonderlijk naast elkaar moeten staan, maar steeds meer met elkaar moeten worden verweven - de één kan niet zonder de ander en andersom - is toch wel de belangrijkste gerealiseerde bewustwording.' Als één van de grondleggers herinnert hij zich de start van het centrum in 1975 nog goed. `De roep om meer aandacht voor maatschappelijke gevolgen van technologische ontwikkeling werd vanuit de samenleving steeds luider,' vertelt hij. `De oprichting van het centrum institutionaliseerde deze roep en was voor die tijd tamelijk uniek.'
Met de Boerderij (thans Faculty Club) als onderkomen startte Smit samen met Peter Boskma, Gerard de Vries en secretaresse Gerdien Linde-de Ruiter met het schrijven van een eerste rapport. `Onderzoeksthema's kwamen destijds overeen met politieke en publieke issues. Kernenergie was een hot item. Ons eerste onderzoek bestudeerde mogelijke nadelige gevolgen van de voorgenomen uitbreiding van de uraniumverrijkingsinstallatie bij Almelo.' De eerste serie rapporten gewijd aan dit thema werden de Boerderijcahiers genoemd. Behalve onderzoek en onderwijs startte de Boerderij ook met wekelijkse actualiteitencolleges. Smit: `Een bijdrage leveren aan de maatschappelijke en politieke meningsvorming zagen wij als hoofdtaak van het centrum.' Dit blijft volgens Smit en zijn collega-onderzoeker Boelie Elzen al die jaren een belangrijke taak, maar vormt niet meer de kern. Elzen: `Onderzoek richt zich niet meer alleen op de gevolgen van technologische ontwikkelingen, maar bestudeert ook het ontwikkelingsproces zelf. We analyseren de mogelijke maatschappelijke implicaties van diverse technologische ontwikkeling en koppelen dit terug naar het proces. Een voorbeeld? De huidige discussie over het elektronisch patiëntendossier. Technologisch gezien kan dit gerealiseerd worden, maar het stuit vooralsnog op weerstand binnen de samenleving: wie beheert het dossier, wie is verantwoordelijk voor updates, hoe zit het met de bescherming van persoonsgegevens. Allemaal vragen die nu spelen en waarmee rekening moet worden gehouden tijdens de technologische ontwikkeling van zo'n systeem en de wijze waarop het in de praktijk wordt gebruikt.'
Ook wordt volgens de twee onderzoekers steeds meer research verricht naar technologische ontwikkelingen voor de toekomst. `Denk aan energiealternatieven,' legt Elzen uit. `De huidige fossiele energiebronnen raken ooit een keer op. Daarom is het belangrijk te blijven investeren in duurzame alternatieven zoals zonne-, en windenergie en biomassa. Vervolgens is het zaak de samenleving kennis te laten maken met genoemde alternatieven. Op deze manier loop je als onderzoeker vooruit op de ontwikkelingen en hol je niet meer, zoals in de beginjaren, achter de feiten aan.'
Genoemde verschuivingen zorgen ervoor dat twee - aanvankelijk separate - werelden dichter bij elkaar komen. `Het Centrum voor Studies van Wetenschap, Technologie en Samenleving past hier als bruggenbouwer perfect tussen,' aldus Smit. `Tijdens het congres staan we stil bij deze rol van het centrum en kijken we hoe de haat-liefde verhouding tussen maatschappij en technologie zich ontwikkeld heeft. Die inzichten zijn van belang om de noodzakelijke samenwerking tussen technische en maatschappijwetenschappen binnen de UT nu en in de toekomst beter vorm te kunnen geven.'
Sprekers van formaat
`Tijdens het congres op 29 november maken we de balans op van de haat-liefde verhouding tussen technologische ontwikkelingen en maatschappelijke gevolgen,' vertelt onderzoeker Boelie Elzen, medeorganisator van het congres. `Vier prominente inleiders bespreken deze balans vanuit verschillende invalshoeken.'
Arie Rip (hoogleraar filosofie van wetenschap en techniek) houdt een lezing over wat we kunnen leren van vorige maatschappelijke discussies over nieuwe technologieën. Daarna volgt een toespraak van Rick Harwig (directievoorzitter van Philips Research). Hij bespreekt hoe een multinational, die opereert in snel veranderende markten, kan proberen aan te sluiten bij voorkeuren van klanten en behoeften van de samenleving. De derde spreker Herman Wijffels (voorzitter Sociaal Economische Raad en lid van het Innovatieplatform) behandelt het thema vanuit een breder, nationaal perspectief en bespreekt hoe Nederland innovatie optimaal kan stimuleren. De laatste spreker van het ochtendprogramma, David Reinhoudt (wetenschappelijk directeur Mesa+), bespreekt aan de hand van nanotechnologie hoe om te gaan met de impact van technologie op de samenleving. `Elke lezing sluiten we af met een korte discussie,' vertelt Elzen. `Het middagprogramma bestaat uit een vijftal workshops over technologievelden waar aan de UT onderzoek naar wordt gedaan en waar ontwikkelingen plaatsvinden met grote maatschappelijke consequenties zoals biomedische technologie en energievraagstukken. Twee deskundigen leiden elke workshop in waarbij één van hen een overzicht geeft van lopende ontwikkelingen en een tweede inleider de mogelijke sociale en ethische aspecten van het betreffende onderzoek bespreekt. Daarna zijn de deelnemers aan de beurt voor een open discussie. Graag willen we hierbij zoveel mogelijk studenten, medewerkers en andere geïnteresseerden betrekken.' Voor meer informatie en aanmeldingen zie www.bbt.utwente.nl/congrescsts.
Wim Smit en Boelie Elzen (beiden rechts), 1975. (Foto Maurits Diephuis)
