Zijn kantoor ruikt nog naar nieuwe meubels en de Duits-Nederlandse Van Dale staat binnen handbereik. 'Nederlands lezen gaat al heel aardig, maar binnenkort doe ik een spoedcursus, want anders schiet het niet op.' Een week of zes werkt Enders nu aan zijn inburgering als full-time hoogleraar bij het Center for Higher Education Policy Studies en ziet uit naar een steeds intensievere samenwerking met zijn collega-hoogleraren Guy Neave en Marijk van der Wende en zijn andere nieuwe CHEPS-collega's.
Jürgen Enders (43) studeerde en promoveerde aan de universiteit van Kassel, waar hij de laatste jaren vice-directeur was van het Wissenschaftliches Zentrum für Berufs- und Hochschulforschung. Zijn laatste publicatie, 'Karriere mit Doktortitel', een dikke pil over het carrièreperspectief van Duitse promovendi, verscheen eind vorig jaar. De titel van zijn volgende boek is er ook al: 'Higher Education in a globalising world. International trends and mutual observations', een internationale studie van hoger onderwijssystemen, met bijdragen van collega's uit vijf continenten.
Na een carrière van ruim vijftien jaar aan een gerenommeerd Duits instituut maakt Enders de overstap naar Twente. Waarom?
'Ik vond dat het tijd werd voor iets anders. Bovendien, ik houd me in mijn onderzoek bezig met internationale vergelijkingen van hoger onderwijssystemen en dan is het heel nuttig om zelf eens in een ander systeem te werken. Vooral het Nederlandse systeem is dan interessant, want dit land staat erom bekend dat het in Europa voorop loopt bij het invoeren van vernieuwingen in het hoger onderwijssysteem. En als je dan een aanbod krijgt van het CHEPS is dat wel heel attractief, want dit instituut is toch het meest vooraanstaande in Europa.'
Zijn hele wetenschappelijke leven bestudeert hij al hoger onderwijssystemen en spreekt met grote gedrevenheid over zijn fascinatie voor zijn onderzoeksobject.
'Het hoger onderwijs is een van de meest kleurrijke fenomenen vandeze tijd. Zoiets zeg ik natuurlijk vanwege mijn maatschappijwetenschappelijke achtergrond, maar het is een feit dat er geen enkele maatschappelijke sector is waarvoor het hoger onderwijs niet van belang is. Het hoger onderwijs levert een wezenlijke bijdrage aan de ontwikkeling van de kennismaatschappij. Toen ik vijftien jaar geleden met dit werk begon, zei men aan de Duitse universiteiten nog 'we onderzoeken hier alles, behalve onszelf.' Maar die tijd is voorbij: het systeem van hoger onderwijs wordt nu erkend als belangwekkend onderzoeksgebied.'
Belangwekkend volgens Enders, omdat zowel de maatschappij als het hoger onderwijs volop in beweging zijn. Tussen de overheid en de instellingen bestaat steeds minder een één-op-één relatie, de instellingen krijgen met steeds meer actoren in hun omgeving te maken: kortom, precies de onderzoeksgebieden die het CHEPS heeft benoemd in haar onderzoeksprogramma ('Higher Education and the Stakeholder Society') voor de komende jaren. Rekenschap en verantwoording komen in de plaats van vanzelfsprekend vertrouwen, constateert Enders, met alle gevolgen van dien voor het bestuur en de bedrijfsvoering in het hoger onderwijs.
Maar ook de veranderingen die de overheid over het hoger onderwijs afroept, zijn onderwerp van onderzoek in Enders' vakgebied. 'Veel hervormingen zijn bedoeld om de randvoorwaarden en prestaties in het hoger onderwijs te verbeteren. Maar op het moment dat ze ingevoerd worden weten we nog niet of dat ook zo is. Voor iedere discipline kan dat anders uitpakken en voor verschillende landen hoeft dat niet per definitie hetzelfde te zijn. Kijk eens naar de bachelor-master-structuur: er zijn grote verschillen tussen de bama-structuren van landen als Engeland, Australië en Amerika. Het is misschien wel een illusie om te denken dat de invoering van dat systeem in Europa tot eenvormigheid zal leiden. Maar soms werken illusies ook. In elk geval is het een goede stap op weg naar vergelijkbaarheid en transparantie.
'Als je veranderingen doorvoert in complexe systemen, weet je van tevoren nooit helemaal zeker hoe ze uitpakken. Wat we wel zeker weten is, dat er in het hoger onderwijs wel degelijk een veranderingsbehoefte bestaat. Wij staan midden in een onderzoeksproces, dat erop gericht is om te begrijpen wat permanente veranderingen voor lerende organisaties, zoals in het hoger onderwijs, eigenlijk betekenen. Soms wil de politiek graag eenvoudige en concrete antwoorden, maar vaak kunnen we alleen complexe resultaten leveren. Daar zullen beide partijen mee moeten leren leven.'
Menno van Duuren
Jürgen Enders: 'Het is misschien wel een illusie dat de bachelor-masterstructuur in Europa tot eenvormigheid zal leiden...
