De verse start van Willem Vos is geen valse. Sinds vrijdagochtend staat hij op de loonlijst, zijnde professor. Dat had de Universiteit Twente voor de Amsterdamse natuurkundige in petto: aan de UvA was hij nog gewoon universitair docent. Om zijn nieuwe leerstoel op te tuigen keert het FOM (stichting Fundamenteel Onderzoek der Materie) hem bovendien 681.818 euro uit.
Toch kwam Vos niet daarom naar Enschede. December, landelijke pers: het Van der Waals-Zeeman Instituut, waar Vos in de groep van universiteitsprofessor Ad Lagendijk werkt, zit boordevol asbest. De opknapbeurt zal jaren in beslag nemen. De toiletten, meldt Lagendijk in UvA-krant Folia, lopen letterlijk over. 'We gaan', zeggen de fysici tegen elkaar.
Vos en Lagendijk laten hun oog vallen op de cleanroom van Mesa+. In hun kielzog trekken ze zeven aio's en postdocs mee. De UT ziet het gezelschap graag komen.
Begin deze week, drie maanden later, installeert Willem Vos zijn spullen. Behalve kostbare zaken als spectrometers, hoort daar een compleet drumstel bij. Vos drumt rock en funk. 'Schrijf maar op', lacht hij, 'drummer zonder band biedt zich aan.'
Gaat hij Amsterdam niet missen? 'Ach', zegt hij. 'Ik ga daarheen waar het onderzoek me voert. Dit keer is dat Enschede.' Na zijn promotie in Amsterdam was het drie jaar lang Washington DC. Het kan verkeren.
'Washington was begin jaren negentig. Ik heb er drie jaar voor het Carnegie Instituut gewerkt, een particulier laboratorium opgericht in de negentiende eeuw door kolenmagnaat Carnegie - die van de Carnegie Hall, ja. De Van Heek van Pittsburgh. Wilde aan het eind van z'n leven iets goed doen voor de maatschappij. Het is een van de spaarzame instituten waar wetenschappers full time onderzoek kunnen doen.'
Vos was 27 toen hij ging. Hij hield rekening met de mogelijkheid de rest van zijn leven in de States te blijven. 'Amerika is een mooi land voor wetenschappers. Als het goed met je gaat, schiet je omhoog als een komeet. Maar je kunt ook diep vallen. Ik was jong, de grenzeloze ambitie van de Amerikanen sprak me aan.'
Eind 1993 biedt de UvA, het oude nest, hem in de personen van Ad Lagendijk en Rudolf Sprik een postdocplaats aan. Bijna tien jaar later betreurt hij zijn terugkeer niet. 'De Nederlandse mentaliteit is me nu toch liever - socialer, dat past eigenlijk beter bij me.'
Net als Lagendijk verricht hij fundamenteel onderzoek naar de gedragingen van licht in complexe media. In relatief korte tijd heeft 37-jarige fysicus zich ontwikkeld tot volwaardige evenknie van zijn achttien jaar oudere mentor. Lagendijk doet onderzoek naar licht in wanordelijke stoffen, witte verf bijvoorbeeld. Vos doet hetzelfde, maar dan in geordend materiaal - kristallen in de volksmond.
Vos' onderzoeksgebied is hot. Hij en tientallen collega's over de hele wereld zijn op zoek naar wat op termijn wel eens de graal van de informatietechnologie kan zijn: de lichtschakeling. Elektriciteit moet uit de computer. 'Niet eens omdat licht sneller is', zegt Vos, 'dat is een veel gemaakte misvatting. De winst steekt in de informatiedichtheid die je aan licht mee kan geven. Die is ongeveer miljoen keer zo groot als bij elektriciteit.'
De moeilijkheid met lichtschakelaars is de controle over het aan en uit zetten: een foton laat zich niet zomaar de wet voorschrijven. Vos: 'De opdracht is om licht te vangen, en pas weer los te laten op het moment dat ons het zint.' Iets technischer: het verliesloos opslaan van lichtpulsjes in geheugenplaatsen.
De Canadese fysicus Eli Yablonovitch opperde in 1987 een idee hoe het zou kunnen. Er zou een fotonisch kristal gemaakt moeten worden waar licht met een bepaalde golflengte - bijvoorbeeld: groen licht - onder geen beding in kon. Het groene licht dat een atoom dat middenin zo'n kristal zou worden aangeslagen uitzendt, zou er dan logischer wijs ook niet uit kunnen.
Wat Yablonovitch in het groot met pingpongballen en kunsthars lukte voor microgolven - ze kwamen er inderdaad niet in - speelden Vos en zijn collega Judith Wijnhoven in 1998 bijna klaar voor groen licht. Bijna, omdat hun rooster van titania en perfect symmetrisch geordende luchtbelletjes aan één eis niet voldeed: het verschil in brekingsindex tussen lucht en titania is te klein om het kristal groen licht volledig te laten weren. De kooi lekt nog.
Vos is dus met zijn collega's op zoek naar een materiaal dat optisch wèl genoeg verschilt van lucht en bovendien toepasbaar is in zijn nauwgezet opgebouwd fotonisch rooster. Het slechten van de fotonische bandgap, zoals lichtprofessoren het onderling uitdrukken. Vos: 'Professor Kobus Kuiper maakt bij Mesa+ interessante fotonische kristallen. Ik hoop dat samenwerking ons verder zal brengen.'
Peter Buwalda
Wim Vos:...drummer zonder band biedt zich aan...
