Iedereen z'n eigen arbeidsvoorwaarden. Zo gek wordt het voorlopig niet, maar het pakket 'op maat' rukt op en de klassieke CAO wordt steeds minder collectief. Dus verandert de rol van wergeversorganisatie en vakbond: van belangenbehartiger naar coach.
In de vorm van een gastcollege gaven de voorzitters van de CNV Bedrijvenbond en de metaalwerkgeversorganisatie FME maandagochtend de aftrap voor het praktijkgedeelte van het vak Strategisch Personeelsmangement. Beide sprekers, Bart Bruggeman namens het CNV en Arie Kraaijeveld namens de FME, gaven op uitnodiging van de T&M-faculteit hun visie op de 'individualisering van de arbeidsrelaties in Nederland.'
Volgens FME-voorzitter Kraaijeveld loopt het niet zo'n vaart met het uitsterven van het fenomeen CAO. Wel staan er bepaalde vormen onder druk, zoals de norm-CAO, waarin heel veel tot in detail voor een hele bedrijfstak wordt geregeld. De minimum-CAO's, zoals die in de 'metalektro'-(metaal- en elektro-)sector sinds jaar en dag gesloten wordt, is een variant met meer toekomst, omdat die meer mogelijkheden biedt voor het maken van groepsgewijze of individuele afspraken tussen werknemer en werkgever. Tien of twintig procent salaris bovenop het cao-minimum is daarom bij arbeidsovereenkomsten in de metalektro-sector geen uitzondering volgens Kraaijeveld. 'De laatste jaren zie je steeds meer dat werknemers talentenmarskramers worden, op zoek naar een werkgever die het beste bij hen past.'
Maar of dat een trend is die sterk doorzet zegt de FME-baas te betwijfelen: 'Bij Thales maakte onlangs maar 10% van de werknemers gebruik van de nieuwe keuzemogelijkheden in het arbeidsvoorwaardenpakket en 90% houdt wat hij heeft. Bovendien voorspel ik dat bij de eerstvolgende CAO die we afsluiten de meeste werknemers toch zullen kiezen voor een paar procent erbij in plaats van meer flexibilisering.'
Maar ook al zou de centrale rol van de wergeversorganisatie bij het afsluiten van cao's afnemen, dan ligt Kraaijeveld daar niet wakker van: 'Al sluit ik vanaf morgen nooit meer een CAO af, ik houd werk genoeg. We hebben nu al 25 man in vaste dienst om kleine en middelgrote bedrijven te adviseren die zelf geen P&O-functionaris hebben.' Een adviesfunctie die alleen maar belangrijker wordt als werknemers steeds meer gaan hoppen en shoppen.
Ook CNV'er Bart Bruggeman ziet de rol van zijn organisatie veranderen onder druk van de individualisering. Sterker nog: 'Alswe als vakbond niet het pad opgaan van de individualisering, helpen we onszelf om zeep.' Maar ook solidariteit blijft hoog in het vaandel, betoogde de bondsvoorzitter: 'Individualisering en solidariteit hoeven elkaar niet uit te sluiten. Elk mens houdt naast zijn eigen belang toch ook oog voor het belang van zijn 'naaste'. Ik zie wat dat betreft tenminste geen verschil tussen de afspraken over arbeidsvoorwaarden die centraal of decentraal worden gemaakt.
Wel verandert de rol van vakbondsbestuurder volgens Bruggeman steeds meer in die van coach en adviseur: 'Een bedrijf als Syntegra deelt diskettes aan haar werknemers uit, met daarop alle keuzemogelijkheden in hun flexibele arbeidsvoorwaarden. Als mensen die diskette binnen twee weken weer moeten inleveren, gaan ze ons bellen om advies.' En ook het toenemende aantal zzp'ers ('zelfstandigen zonder personeel', vooral uit de bouw- en transportsector) heeft steeds meer behoefte aan advies op maat via de vakbond.
Toch ziet ook Bruggeman de CAO niet helemaal van het toneel verdwijnen. 'De individualisering en de keuzemogelijkheden nemen toe, maar daarnaast hechten werknemers erg aan zekerheid, en werkgevers zijn gebaat bij rust. De CAO biedt dat allemaal.
