Verrukt waren we, toen de chipkaart eraan kwam. Met grote gebaren werd hij ons voorgeschoteld als een moderne kaart vol multifunctionaliteit. Na de daadwerkelijke invoering en overhandiging van de kaarten aan de studenten is de discussie rond dit nieuwe fenomeen angstvallig bedaard. Sluipende ontevredenheid onder de gebruikers was voor ons de directe aanleiding deze stilte te doorbreken met een aantal kritische kanttekeningen.
De meest gehoorde klacht over de chipkaart betreft zijn snelheid. De lange wachtrijen in kantines illustreren dit en het personeel wordt daar vaak onterecht op aangekeken. Maar voordat het betalen mogelijk was, moest een onverwachte initialisatie uitgevoerd worden. En precies vijftig cent op de kaart bleek niet voldoende voor een kopje koffie. Natuurlijk gaat de invoering van een project van deze omvang gepaard met kinderziektes in de techniek. De oplossing voor deze opstartproblemen is misschien dan ook slechts een kwestie van tijd.
Maar hoe kan de ontevredenheid, die ongetwijfeld met deze probleempjes gepaard gaat, gerijmd worden met de uiterst positieve berichtgeving vanuit enquêtes, waarin de chipkaart een ruime voldoende kreeg en er volop tevredenheid was. De grond van deze tevredenheid is misschien beter te begrijpen als we ons realiseren dat deze stamt uit periode waarin de chipkaart nog niet operationeel was. Als we de achtergrond van de chipkaart nog eens belichten, kan tevredenheid echt gegrond zijn.
Zo liggen de voordelen van dit pilot-project niet zozeer bij de student als wel op institutioneel niveau. De ware vooruitgang van de chipkaart wordt geboekt binnen de bureaucratie van de IB-Groep. Studenten kunnen nu immers via de infozuil direct, zonder tussenkomst van formulieren, hun mutaties doorgeven. Voor IBM betekent hun deelname aan dit project een mogelijke doorbraak op de chipkaartenmarkt, terwijl de PTT het Scope-gebruik ziet groeien. Ook onze ondernemende universiteit pikt een graantje mee door goed te scoren in de binnenlandse publiciteit als koploper in automatisering.
Deze laatste was echter niet de doorslaggevende reden voor de overgang van magneten naar chips. Het oude systeem was aan vervanging toe en terwijl er gezocht werd naar een opvolger diende zich de multifunctionele kaart van de IB-Groep aan. De kosten van deze nieuwe kaart liggen boven die van de magneetkaart. Dit wordt echter gecompenseerd door de goedkopere apparatuur, het geringere onderhoud en de toekomstige mogelijkheden.
De voordelen op institutioneel niveau zijn duidelijk, maar wat is er voor de gebruikers in de praktijk veranderd? In grote lijnen komt de chipkaart overeen met het oude systeem; zo zijn alle functies van de magneetkaart op de nieuwe terug te vinden. De kaart is namelijk nog steeds gratis voor de studenten, ondanks de pogingen van de IB-Groep om de kosten door te berekenen. Daarnaast voorziet de kaart net als voorheen in een interne betalingsfunctie. Maar door de onaangekondigde initialisatie en de traagheid van de afwaardeerapparatuur lijkt de overgang op het eerste gezicht een achteruitgang.
Het eerst genoemde ongemak ontstond door een misverstandtussen IBM, IB-Groep en de UT en zal zich in de toekomst niet meer voordoen. Wat het tweede betreft, moet de invoering van nieuwe software het betalen efficiënter en sneller maken. De geluidsarme apparatuur wekt daarnaast de suggestie dat het systeem inactief is. Om dit psychologisch wachteffect te verminderen overweegt men een licht- en/of geluidssignaal aan te brengen. Op deze wijze richt de frustratie van het wachten zich niet meer tegen het kantinepersoneel.
De essentie van de chipkaart is de vereniging van alle functies op één kaart. In de toekomst zullen verdere technische mogelijkheden van de chip worden uitgebuit. Te denken valt aan een door chipkaart gestuurde toegang tot gebouwen en aan de mogelijkheid met eigen PC tentamenresultaten op te vragen. Een dergelijke concentratie van toepassingen op een enkele informatiedrager wordt ons als een grote vooruitgang voorgehouden, maar het grote aantal extra betaalkaarten, dat sinds de invoering van de chipkaart is aangeschaft, suggereert een andere gedachte. Zelfs het kantinepersoneel adviseert het gebruik van een aparte betaalkaart om verlies van de studentenkaart zelf te voorkomen.
Waarschijnlijk beschouwen we de chipkaart over een aantal jaren als een vanzelfsprekendheid, waar niemand zich meer over verbaast. De discussie over de nieuwe kaart is in dat verband enkel een uiting van neofobie, angst voor het nieuwe. Achteraf zal dit artikel daar ook toe gerekend kunnen worden.
Mark van de Kamp
Taake Manning
Peter Timmerman
