'Vorige week maandag was de oorlog in Bosnië drie jaar aan de gang. Dat was voor de Serviërs aanleiding negen granaten op de stad te gooien. Daarbij vielen twee doden en diverse gewonden', vertelt Lonnen op de toon van een ervaren oorlogsverslaggever. Hij blijkt overigens verbazingwekkend gemakkelijk te bereiken. Telefoon, fax en e-mail functioneren alsof er niets aan de hand is.
Tot begin mei was het iedere dag raak in Tuzla, maar sindsdien is ook elders in Bosnië de strijd weer opgelaaid en is het soms dagen achtereen rustig. De granatenregens zijn echter heftiger dan voorheen. 'Dat is heel beangstigend, je went er nooit aan. Het blijft een vreemd gevoel dat er vijftien kilometer verderop mensen zijn die jou, zij het niet persoonlijk, naar het leven staan.'
'De inwoners van Tuzla doen hun uiterste best een zo normaal mogelijk leven te leiden. Ze proberen te voorkomen dat de oorlog hun hele leven bepaalt. Als de sirenes gaan, blijft het merendeel gewoon op straat lopen en blijven de terrasjes vol. Ze zeggen: 'If there's a grenade with your name on it, you can't escape it anyhow.' Ik vind het toch verstandiger het lot niet te tarten...'
Contactpersoon
Lonnen is de internationale contactpersoon van het op 8 april geopende kantoor van het Helsinki Citizens' Assembly (HCA) in Tuzla. Dit is een internationale organisatie van burgerbewegingen voor de democratische integratie van Europa. Tijdens zijn stage raakte hij bij HCA betrokken. 'Het was de eerste keer dat ik in aanraking kwam met burgerbewegingen en hun belangrijke rol in de internationale politiek. In mijn studie Bestuurskunde kwam dit aspect absoluut niet aan de orde.'
Lonnen is echter van mening dat de burgerbewegingen een grote rol spelen waar de internationale gemeenschap het af laat weten. 'Op lokaal niveau wordt veel goed werk verricht, maar op het top-niveau worden mijn bange vermoedens bewaarheid: de internationale politiek is niet in staat en niet bereid een rol van betekenis te spelen in het conflict. De zes door de Verenigde Naties uitgeroepen safe areas, waaronder Tuzla, zijn geen van alle safe omdat zij niet de bescherming krijgen die is beloofd. Vanwege het wapen-embargo kunnen de Bosnische moslims zichzelf bovendien niet verdedigen.' Opheffing van het embargo heeft echter niet Lonnen's voorkeur, omdat het waarschijnlijk leidt tot een uitbreiding van de oorlog. Hij pleit voor uitbreiding van het mandaat van UNPROFOR.
Bitter
In de week van 8 tot 15 mei, de week waarin overal in Europa de vijftigste verjaardag van de overwinning op nazi-Duitsland wordt gevierd, schrijft hij tamelijk bitter: 'Op zondag 7 mei beschoten Bosnische Serviërs Butmir, een buitenwijk van Sarajevo, vanuit de zone waarin zware wapens niet zijn toegestaan. Hierbij werden tien burgers gedood en raakten er meer dan veertig gewond. Maandag werd Sarajevo opnieuw hevig onder vuur genomen.'
'Luitenant Generaal Rupert Smith van de Verenigde Naties vroeg de NAVO luchtaanvallen op de Bosnisch-Servische posities uit te voeren. Maar VN-afgezant Yasushi Akashi sprak hierover zijn veto uit, naar het schijnt toen de vliegtuigen al onderweg waren. Akashi was bang dat de luchtaanval de Bosnische Serviërs zou bruskeren en een diplomatieke oplossing voor het conflict zou belemmeren.'
'Nu ben ik geen diplomaat, maar ik zou zeggen dat het afblazen van de aanval, een signaal dat de Bosnische Serviërs ongestraft meerdere moorden kunnen plegen, de moslims en Kroaten niet bevalt. Bovendien vergroot het de diplomatieke mogelijkheden ook niet echt. De Bosnische Serviërs hoeven niet terug naar de onderhandelingstafel, want ze kunnen toch doen wat ze willen.'
Lonnen noemt de oorlog in Bosnië fascistisch. Ook hier is sprake van een streven naar etnisch 'zuivere' staten. De internationale gemeenschap richt zich echter slechts op verzoening door concessies en op vredesbesprekingen met leiders 'die volgens alle internationale standaarden als oorlogsmisdadigers worden beschouwd'. En natuurlijk, zo constateert hij, zijn er inmiddels 'fascisten' onder alle partijen, hetgeen de situatie nog complexer maakt.
Tuzla heeft zo'n honderdtwintigduizend inwoners en herbergt daarnaast zestigduizend vluchtelingen. Een aantal daarvan kon in verlaten huizen terecht, maar enkele duizenden bivakkeren in scholen en sporthallen. Elektriciteit is gerantsoeneerd tot 150 kW per huis, hetgeen voor de meeste gezinnen te weinig is. Ze koken daarom veelal op campinggasstelletjes en gebruiken het balkon als koelkast. De watervoorziening was voor de oorlog al een probleem, maar werkt nu nog slechts van twee tot vijf uur 's nachts en een uurtje 's middags.
Voedsel is er voldoende, in de winkels zijn twee à drie soorten vlees en groenten te koop, maar wel tegen Nederlandse prijzen. De lonen zijn echter laag: vrouwen verdienen slechts driehonderd tot vierhonderd DM per maand, mannen verdienen vrijwel niet. Het leger betaalt geen salaris en voor een burgerbaan is de beloning dat ze niet naar het front hoeven. Veel inwoners leven van hun volkstuintjes. Hierdoor hebben ze ook de blokkade in de winter van 1993/1994 overleefd.
Meerderheid
De Bosnische Serviërs zijn, ook in die winter, Tuzla nooit dichter dan drie kilometer genaderd. Een burgerforum wist tienduizend inwoners te mobiliseren in de strijd om het multi-etnische en -religieuze karakter van de stad te behouden. Overigens betekent dit dat ook de moslims het hoofd moest worden geboden. Nu is Tuzla volgens Lonnen de enige stad in Bosnië waar een niet-nationalistische partij de meerderheid in het stadsbestuur heeft.
'Hier leeft al duizend jaar een combinatie van verschillende culturen en religies. Dat is voor de inwoners van Tuzla de reden te blijven geloven in vrede, hoe moeilijk dat soms ook is. Er is werkelijk geen onderscheid. Burgers die zijn vertrokken zijn niet gedwongen. En nog steeds wordt hard gestreden om te zorgen dat geen etnische zuivering plaatsvindt.'
Lonnen probeert de lokale burgerinitiatieven te steunen door verbindingen te leggen met internationale organisaties. Zo wil het burgerforum een onafhankelijk weekblad oprichten. 'De burgers willen niet de hele tijd over de oorlog praten, ze zijn ook geïnteresseerd in wat er in de rest van de wereld gebeurt.' Maar alle media in Bosnië worden beheerst door de regering of door nationalistische partijen.
De universiteit van Tuzla heeft, na een maandenlange afgrendeling van de buitenwereld, dringend behoefte aan recente vakliteratuur. Geld hiervoor, of voor studieboeken, is niet meer voorhanden. Bovendien hebben veel goede wetenschappers elders een veiliger heenkomen gezocht. Om deze 'brain-drain'te stoppen en de wetenschappelijke activiteit weer op peil te krijgen, zoekt Lonnen contact met andere universiteiten. Hij wil onder meer proberen geld te krijgen voor aansluiting op wetenschappelijke databanken. Op de TU Delft is al iemand begonnen met de inzameling van oude studieboeken.
Wie is geïnteresseerd in het werk van HCA in Tuzla kan contact opnemen met André Lonnen: tel.: 00-38-77-58-21-632;
e-mail: [email protected]
