Bijna vier weken duurde de staking van buschauffeurs, begin dit jaar, en dat was een record voor na-oorlogs Nederland. Het was ook een van de meest ingewikkelde arbeidsconflicten. Twee bonden die niet met maar tegen elkaar strijden, een werkgever die de vruchten probeert te plukken van het tweespalt en stakende chauffeurs die werkwillige collega's voor rotte vis uitmaken.
De staking begint op 18 januari en twee weken later is een akkoord verder weg dan ooit.
Het wordt een 'hard en venijnig' conflict, in de woorden van Van Zuthem, die samen met de commissaris van de koningin in Flevoland, Han Lammers, op 7 februari wordt gevraagd als scheidsrechter. Het CNV heeft dan al een akkoord ondertekend met werkgever VSN. Boze busreizigers en felle commentaren in de media ten spijt blijven de FNV'ers actievoeren. Pas twee weken later rijden de bussen weer.
Daar gingen lange dagen en slapeloze nachten van onderhandelen aan vooraf. Het conflict spitst zich toe op de wens van de werkgever buschauffeurs meer flexibel in te kunnen zetten. Dat betekent vaker overwerken en meer 'gebroken diensten': dagen waarop niet acht uur achtereen wordt gewerkt, maar bijvoorbeeld van zes tot tien uur 's ochtends en van vijf tot negen 's avonds.
Het arbitrale duo slaagt erin de partijen na acht dagen op één lijn te krijgen, 'daar hebben we dag en nacht over gestoeid, het was een continu-proces.' Eén punt werd niet opgelost en dat zette het hele akkoord weer op losse schroeven.
Schoolbord
Van Zuthem heeft het schoolbord nodig om het uit te leggen. 'Het ging over de overschrijding van de arbeidstijd met maximaal een half uur. Het kwam erop neer dat de VSN per buschauffeur 46 keer per jaar een overschrijding van de werktijd toe wilde staan, en de FNV 30 keer. Toen zijn we tot 's ochtends half zes doorgegaan en hebben uiteindelijk afgesproken dit punt later te regelen.'
Dat bleek minder eenvoudig dan verwacht. Weer zat het overleg vast, totdat Lammers en Van Zuthem met de vondst kwamen de ondernemingsraden te laten bepalen welke overschrijdingen toelaatbaar zijn. 'We dachten: nu geven we ze allebei wat, dit is echt een vondst. Maarja, daar dachten de partijen anders over en toen kwam het toch nog gewoon op 35 overschrijdingen per jaar uit.' Zoveel moeite voor de meest logische oplossing. 'Ja, je zit toch 's nachts te vergaderen over vijf halve uurtjes extra werk per jaar. Eerst vind je het wat lachwekkend, maar op het laatst ben je bereid doodernstig urenlang te onderhandelen over elke overschrijding. Want voor een buschauffeur is een dienst van negen uur echt heel zwaar.'
Soms werd Van Zuthem het geharrewar wat te veel en kon hij met moeite zijn kalmte bewaren. 'Op een gegeven moment gaat het dan om de vraag of de chauffeurs twee maal per maand hun avondeten elders dan thuis moeten nuttigen. Twee keer per maand, tja, dan schudt je toch even je hoofd.' Desondanks slaagde het duo erin diplomatiek te blijven, een houding die Van Zuthem nunog steeds aanneemt wanneer hij over het conflict praat. Uit de school klappen over weerbarstige FNV'ers of treiterende VSN-onderhandelaars is er niet bij. 'Als arbiter ben je onafhankelijk, maar niet objectief. Je hebt er toch een eigen mening over, maar die zal ik hier niet uitspreken. Wat ik van de houding van de partijen vond? Ik vond het interessant.'
Moeilijk
De positie van Lammers en Van Zuthem WAS een moeilijke. Met als doel het stoppen van de staking zouden ze het liefst bindend willen arbitreren, maar daar denken de onderhandelende partijen anders over. De strijdbare FNV komt met een hele lijst van wensen en had de twee scheidsrechters al via de televisie laten weten dat daar toch minstens de helft van ingewilligd zou moeten worden. Het CNV ziet het nut van arbitrage niet omdat er al een akkoord met de VSN was getekend. De werkgevers zelf houden zich op de vlakte, vertelt Van Zuthem. 'Pas na vier dagen lukte het om onze eigen positie te bepalen.'
Dat had ook te maken met het plotsklapse aanschuiven van de scheidsrechters aan de onderhandelingstafel. 'Er werd wat vreemd naar ons gekeken. Men vindt het toch een brevet van onvermogen als je een conflict via arbitrage op moet lossen. Dat betekent eigenlijk dat de partijen zelf slecht hebben onderhandeld.'
De interventie van het tweetal heeft uiteindelijk geholpen. Van Zuthem is ervan overtuigd dat arbitrage in de toekomst steeds vaker nodig zal zijn. 'Bij de overheid heeft men daar al een vaste commissie voor (de commissie-Albeda, red.), maar in het bedrijfsleven leeft het nog niet. Dat komt nog wel.'
Deze week gaan de bouwvakkers het na-oorlogse stakingsrecord van de buschauffeurs waarschijnlijk breken. Op de vraag of Van Zuthem daar ook aan de onderhandelingstafel zou willen zitten antwoordt hij met een resoluut nee. 'Het is zwaar, zo'n proces. Een keer per jaar is meer dan voldoende.'
