De Nederlandse choreografen Harijono Roebana (39) en Andrea Leine (28) staan na vijf jaar samenwerking alom hoog aangeschreven vanwege hun zuivere, niet-theatrale benadering van dans, heel eigen bewegingstaal en perfecte beheersing van beweging en ruimte. Afgelopen week kreeg het tweetal de Philip Morris Finest Selection 1995 toegekend, een prijs voor talentvolle jonge kunstenaars. Vorig jaar waren Roebana en Leine nog in de Vrijhof te zien met 'Suites (dansen voor de koningin)', een ingetogen choreografie op de Rasumovsky-strijkkwartetten van Beethoven.
'The Circle Effect' is minder ingetogen maar minstens zo intrigerend. Het stuk wordt gebracht als choreografie voor vijf dansers (Sarah van Lamsweerde, Tim Persent, Ederson Rodrigues Xavier en Leine en Roebana zelf). Oorspronkelijk was het echter voor een zeskoppige bezetting bedoeld; danseres Shelli Compton-Orson liep kort voor de première een fikse blessure op. Het illustreert het vakmanschap van Roebana en Leine dat het voor de toeschouwer lijkt alsof het werk voor vijf dansers is gemaakt.
Het stuk opent met een duet van grote schoonheid. Warm-rood licht beschijnt een vrijwel leeg podium, terwijl twee dansers zich op de trage klanken van de Tannhäuser-ouverture losmaken uit het duister. Ze naderen elkaar met trage draaiingen van armen en benen, die extra geaccentueerd worden door de hoge plateauzolen die ze dragen. Dan pats! loopt een derde danser pratend de betovering binnen. Het licht kleurt blauw, teringherrie barst los, en een danseres begint met een gepijnigde, krampachtige solo.
'The Circle Effect' bestaat uit twaalf van zulke uiteenlopende fragmenten, waarin beweging als met een lancetmes wordt ontleed en geanalyseerd. Gedanst in steeds wisselende samenstelling, waarbij de dansers opkomen vanuit de zijlijn en even plotseling weer verdwijnen. De theatrale middelen zijn minimaal. Er is geen 'verhaal', geen 'interpretatie' die zich opdringt, en het decor bestaat slechts uit één enkel houten object.
Alle aandacht gaat zo uit naar de verrichtingen van de dansers, en naar de geluidsband van componistencollectief Sound Palette. Een nogal heftige chaos-track waarin, afgezien van het bombastisch stukje Wagner en een vleug hemelse renaissance-zang vooral dreigende synthesizer-geluiden en percussie domineren: fabriekskabaal, onderaards gerommel, gepiep, gekletter, knallende mokerslagen en geheimzinnige new age-achtige geluidseffecten.
De choreografie stelt hoge eisen aan de dansers. De grillige bewegingen zijn soms heftig en hoekig, dan weer teder en vloeiend. De inventiviteit is fascinerend: langzame stappen, ronddraaiende armen, trage rotaties, krampachtige schokken, een potsierlijk loopje. De dansers schrijven cirkels op de grond en in de ruimte, vaak plots afgekapt en overgaand in een nieuw gebaar. Elke frase gebeiteld in de ruimte, uitgekerfd in de tijd.
Heel mooi zijn de momenten dat ledematen lijken los te raken van de lijven om hun eigen wil en logica te volgen. 'Armen en benen kunnen alle kanten op. Het zijn bewegingen die onze mogelijkheden om allerlei gevoelens uit te drukken vergroten', zei Roebana daarover in een recent interview. 'Het zijn bewegingen die het lichaam in verwarring brengen', aldus Leine. Vanuit zulke manifestaties van 'fysieke schizofrenie' probeert het duo in 'The Circle Effect' de basisprincipes van beweging te analyseren.
Het is echter vooral de pure dans die bijblijft. Zoals de pas de deux aan het slot, die culmineert in een verstilde beweging waarmee de ene dansereerst de ogen van de ander en dan die van zichzelf sluit. Een tastende hand leeft nog even op. Een poëtische afsluiting van een fraaie, intelligent gemaakte en integere voorstelling die als geheel, ondanks de grilligheid en de vaak extreme overgangen, toch een frappante eenheid bezit.
