'Je kun ter een proefschrift aan wijden.' Onze minister-president bekent dat hij er lang over heeft nagedacht. Waarom zijn de sociaal-democraten zo ongelukkig met zijn paarse kabinet? Waarom zie je binnen de PvdA bijna alleen maar sombere gezichten, terwijl de meeste collega's uit D'66 en de VVD veel meer ontspannen ogen? Kok draagt het probleem 'als een rotsblok' met zich mee, maar een antwoord weet hij niet.
Ik wil geen enkele bestuurskundige een toekomstig proefschrift ontnemen, maar een korte beschouwing over de tobberigheid bij de PvdA past uitstekend binnen de lengte van een column. Waar gaat het om, waar refereerde onze minister-president concreet aan? Natuurlijk aan de privatisering van de ziektewet die met name door de senatoren van de PvdA luid mopperend geslikt werd. Zij konden weinig anders want het betrof hier een onderdeel van het regeerakkoord. Zowel voor de senatoren als voor veel PvdA-leden betekende deze stap echter een verlies van het sociale gezicht van hun partij.
Kok had echter gelijk toen hij stelde dat in de politiek nu eenmaal compromissen moeten worden gesloten. Het verlies op het ene terrein moet worden afgewogen tegen winst op andere gebieden. En ook voor de PvdA is er ongetwijfeld sprake van dit laatste. Een aantal sociaal-democratische wensen zijn bereikt: koppeling van lonen en uitkeringen, koopkrachtreparatie, lastenverlichting aan de onderkant, terwijl het minimumloon blijft bestaan. Daarnaast kon Kok meedelen dat zelfs bij een daling van de economische groei ook in 1997 de hoogte van uitkeringen en minimum lonen gekoppeld kan blijven aan de marktsector.
Genoeg sociaal-democratische successen om tevreden over te zijn lijkt het. Waarom dan toch die somberheid binnen de PvdA? In hetzelfde weekend waarin Kok als Sysifus met zijn rotsblok sjouwde, stond er in de NRC (17-02) een recensie van een boek over de VS waarin de essentie van een antwoord gevonden kon worden. In 'The good life and its discontents' beschrijft Robert Samuelson de teloorgang van de Amerikaanse droom van 1945 tot 1995. Overtuigend laat hij zien dat de huidige generatie Amerikanen er op praktisch alle gebieden objectief beter aan toe is dan die van de jaren 50 en 60. Toch heerst er in tegenstelling tot die tijd tegenwoordig een algemeen gevoel van malaise in de VS. Hoe komt dat? Samuelson wijt het aan het gegeven dat de hoge verwachtingen van de maakbaarheid van het maatschappelijk geluk niet uit zijn gekomen. 'Nu Utopia niet haalbaar is, voelen we ons bedrogen'. Inderdaad, vergeleken met bijvoorbeeld de verwachtingen dat welvaartsstijging alle maatschappelijk problemen zou oplossen, is het huidige Amerika er slecht aan toe. De verwachting was echter irreëel, de werkelijkheid is anders. 'En toen dat begon te dagen, kwam het [voor de gemiddelde Amerikaan] als een koude douche.'
Hebben veel PvdA-leden ook niet last van een dergelijke koude douche? Zijn hun verwachtingen over politiek, die toch de kunst van het haalbare is, niet te hoog gespannen geweest? Zouden zij, ook als electorale strategie, er niet beter aan doen de sociaal-democratische reële zegeningen te tellen in plaats van de niet bereikte idealen te bewenen?
Hans Achterhuis
