[email protected] is een ware goochelaar met software. Bezoekers kunnen via zijn home-page on-line binnengluren om te zien of hij in zijn werkkamer zit. Je klikt een ikoontje aan ('Hi! have a look in my office'). Een olijk deurklopje klinkt, en vervolgens verschijnt een kersverse foto van zijn kamer, al dan niet met bewoner. De foto is zojuist gemaakt door een met zijn Mac verbonden cameraatje. 'Je moet alleen oppassen dat je niet wordt betrapt als je net in je neus peutert', grijnst Vertegaal.
Knap? Ach, zo'n leuk programmaatje zet hij zo in elkaar. 'Een dagje werk.' Wie het wil mag het trouwens hebben. Hij exporteerde het al naar enkele van de meest gerenommeerde home-pages van de VS - zoals die van computergoeroe Steve Wozniak. Maar kan hij daar geen geld mee verdienen? Vertegaal haalt zijn schouders op. 'Tja, ik heb zoveel ideeën. Maar ik wil me vooral met een onderwerp bezig houden, niet met het marketen van dingen.'
Vertegaal zweert bij zijn Apple Macintosh. 'Ja, ik ben een ware Mac-evangelist. Je moet wel, zeker in deze faculteit, want de norm hier is Windows. Maar daarnaast zie ik, afgezien van werkstations, ook geen enkel alternatief voor de Mac. Het is gewoon de meest gebruiksvriendelijke machine. Nu heeft men de mond vol van multimedia-pc's. Een hype! De Mac is altijd al een multimedia-pc geweest. In 1987 kon je al klanken grafisch weergeven. En afspelen, want elke Mac bezat al standaard een luidspreker.'
Vertegaal (1968) heeft bijzondere wetenschappelijke antecedenten. Na zijn VWO deed hij een jaartje Vrije Akademie in Den Haag: film, fotografie, audio, video. In 1987 verkaste hij naar de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht voor een conservatoriumstudie. Want Vertegaals hobby is muziek: hij speelt piano en synthesizer, met als favoriete genres jazz en pop. Tegenwoordig zingt hij ook nog, in het UT-bandje Fool Proof.
Aan het conservatorium koos hij voor muziektechnologie. Vertegaal: 'Die studei was een vrijplaats voor intellectuelen, ergens tussen Artificial Intelligence en Bach. Een geweldige plek om een tijd te zitten als je geïnteresseerd bent in programmeren en jazz.' Hij onderzocht het grensvlak van computers en muziek en studeerde af op het ontwerp van muzikale gebruiker-interfaces. Daarna studeerde hij computerwetenschap aan de Universiteit van Bradford (Engeland), waar hij zich bezighield met input-devices voor geluidsmanipulatie, zoals speciale joysticks en data-gloves.
Sinds 1994 werkt Vertegaal bij de vakgroep Ergonomie aan een promotieonderzoek naar de theorie en methodiek van het presenteren en manipuleren van beeld & geluid in multimediasystemen. Hoofddoel: het ontwerpen van gebruiker-interfaces voor 'computer-supported cooperative work', m.n. videoconferencing. Het onderzoek valt binnen het OSF-programma 'Teleleren'.
Vertegaal onderzoekt hoe je de manier waarop mensen hun aandacht verdelen bij netwerkcommunicatie en -samenwerking zo transparant mogelijk kan meten en weergeven. Visuele aandacht staat centraal. Via speciale eye-trackers wordt geregistreerd waar iemand tijdens een videoconferencing-sessie naar kijkt (gesprekspartner, boek op tafel). Aan de hand daarvan kunnen dan het volume van de geluidsverbinding of de kwaliteit van de videobeelden die door het systeem worden overgestuurd worden aangepast. Zo kan bovendien de grote netwerkbelasting van zo'n sessie worden geminimaliseerd.
Maar wat heeft dit nu met ergonomie te maken? Alles, zegt Vertegaal monter. Ergonomie is een integratie van diverse toegepaste disciplines die zich bezighouden met het optimaal afstemmen van artefacten en/of omgeving op hetmenselijk functioneren, legt hij uit - werkplekergonomie, 'organisatie-ergonomie' en tenslotte 'cognitieve ergonomie', zijn eigen veld, dat de interactie tussen mens en informatiesystemen bestrijkt.
Vanwege zijn promotie moet Vertegaal zijn onderzoekswerkzaamheden inzake mens-computer interfaces momenteel op videoconferencing concentreren, maar hij verheelt niet dat zijn hart bij de muzikale toepassingen ligt. Ook al omdat muziek voor ergonomisch onderzoek naar gebruiker-interfaces een ideaal domein vormt. 'Muziek is complex want verbonden met emoties. Bij het ontwerpen van interfaces raak je meteen aan bijzondere aspecten als kunstmatige intelligentie, fuzzy logic en virtual reality.'
Het bespelen van een elektronisch muziekinstrument als een synthesizer verschilt fundamenteel van het bespelen van een gewoon instrument zoals een viool. Fysiek, omdat waar een violist bij zijn spelen voortdurend directe feedback krijgt in de vorm van de klanken die zijn snaren en klankkast produceren, deze directe feedback bij de synthesizer ontbreekt, zegt Vertegaal. 'De knoppen zijn louter en alleen een input-device.'
Ook cognitief is er groot verschil. De volleerde violist weet na jarenlange oefening blindelings hoe hij de juiste klanken aan zijn instrument moet ontlokken. Bij een synthesizer blijkt dat onmogelijk. 'Bij het bespelen van een synthesizer manipuleer je eigenlijk de parameters van de wiskundige functies. Je beheerst de algoritmen, niet de klanktaal. Doordat slechts een indirecte relatie bestaat tussen de knoppen die je indrukt en het klankresultaat, is het heel moeilijk om klanken trefzeker te genereren.'
Vertegaal ontwikkelde voor dit specifieke interface-probleem speciale software. Met deze zogeheten editor, die draait op een gewone Apple Macintosh, en een speciale joystick kan een standaard-synthesizer als een echt muziekinstrument tot klinken worden gebracht (zie kader).
