Eind van deze maand zullen Ad Lansink (CDA), Monique de Vries (VVD) en Wim van Gelder (PvdA) zich in de Tweede Kamer buigen over het Hoger Onderwijs en OnderzoekPlan (HOOP) en later over het wetsvoorstel over de modernisering van de universitaire bestuursstructuur. Reden om deze beleidmakers eens kennis te laten nemen van de situatie aan twee jonge, progressieve buitenlandse universiteiten. De kamerleden vonden het tripje uiterst interessant, vertelt rector magnificus prof.dr. Theo Popma. 'Ad Lansink zei: 'Ik heb nog nooit in 48 uur zoveel gereisd en zoveel opgestoken.'
'De problematiek rond de universitaire bestuursstructuur is in heel Noordwest-Europa een beetje hetzelfde. Daarom leek het mij goed eens te laten zien hoe ze dat in het buitenland hebben opgelost. We hebben te maken gehad met een geweldige versnelling van het type problemen dat in de zestiger jaren is ontstaan. De organisatiestructuur is een tikkeltje achtergebleven bij de maatschappelijke ontwikkelingen. Daarom is een inhaalmanoeuvre nodig.'
Behoefte
'Ook in Duitsland is er een behoefte om daarin verandering te brengen. Hamburg/Harburg is tien jaar jonger dan wij en behoort tot de wat progressievere universiteiten van Duitsland. In het gemiddelde Duitse universitaire bestuursmodel staat een gekozen rector naast een 'Kansler', de baas van alle beheerszaken. Die hoeft zich de mening van de rector over de besteding van het geld niet al te zeer aan te trekken. Op een aantal universiteiten heeft de Kanzler zich dan ook een zeer invloedrijke positie verworven.'
'In Hamburg/Harburg is aan de ene kant sprake van een nadrukkelijke democratie en aan de andere kant van persoonlijke verantwoordelijkheid en aanspreekbaarheid. De gekozen rector is de baas van de Kanzler. Het beheer is dus ondergeschikt aan de professionaliteit. Daar is enige durf voor nodig. Als je universiteiten niet vertrouwt zet je er wel een machtige Kansler naast die de rector in het oog houdt.'
Aalborg
In Aalborg is de organisatiestructuur drie jaar geleden 'gemoderniseerd', na een wijziging in de Deense wet. 'De balans tussen democratie en hiërarchie is weer opnieuw ingesteld. Er is een gekozen rector die zeer grote verantwoordelijkheden heeft. Die delegeert hij weer voor een groot deel aan de decanen. Er is dus sprake van medewerkers die 'omhoog' stemmen en een rector die naar beneden delegeert.'
'Dat is ook interessant in vergelijking met de wetgeving die nu in Nederland is voorgesteld. Daarin is de hiërarchie wel beschreven, maar de professionaliteit nog niet zo ingevuld. Wij moeten nog eens vrijelijk discussiëren wat daarvoor de beste oplossing is. Je hoeft het niet zo te doen zoals zij het doen. Maar het loopt daar nu een aantal jaren, dus het is interessant om eens te kijken hoe dat bevalt.'
Verantwoording
Overigens zitten zowel in Aalborg als in Hamburg/Harburg studenten en personeel samen in alle vertegenwoordigende geledingen. Beide universiteiten kennen een senaat die boven de rector staat. De rector moet dus verantwoording afleggen aan de senaat. Op dit moment staat in Nederland een vergelijkbaar orgaan, de universiteitsraad naast het College van Bestuur. Daar staat tegenover dat de senaat zich meer in grote lijnen met het bestuur bemoeit. De senaat vergadert in Hamburg/Harburg bijvoorbeeld maar twee keer per jaar en kan de begroting slechts goed of afkeuren.
Op de vraag of een dergelijke constructie beter is dan de door minister Ritzen bedachte medezeggenschapsraad of ondernemingsraad wenst Popma niet in te gaan. Zolang de discussie over het 'bepaald niet oninteressante' wetsvoorstel voortduurt houdt hij zich op de vlakte. Maar hij heeft uiteraard niet zomaar drie kamerleden meegenomen naar de universiteiten van Aalborg en Hamburg/Harburg. 'Een rector staat per definitie dicht bij de professionaliteit. Een universiteit is niet alleen bedrijf. Je moet de verantwoordelijkheid voor het werk heel dicht bij de uitvoering neerleggen. Daar zit de kennis.'
Uitspraak
Popma: 'Interessant was een uitspraak van de decanen in Aalborg: door de nieuwe bestuursstructuur kan de besluitvorming veel sneller. Maar het organiseren van een draagvlak is moeilijker. Vroeger was dat omgekeerd. Ik denk dat dat ook de consequentie van de nieuwe wetgeving in Nederland zal zijn. Je lost nooit alle problemen op. Hoeveel professionaliteit, hoeveel hiërarchie? Het evenwicht zal in vergelijking met de huidige situatie een tikkeltje verschuiven.'
Voor welk model kiest Popma, dat van Aalborg, Hamburg/Harburg of het voorstel van minister Ritzen? 'Ik vind het Deense systeem uiterst boeiend. Maar het precies kopiëren lukt in Nederland niet.'
