De tijdgeest verandert. Het binnenhalen van derde geldstromen heeft uitstraling gekregen, goed geplande publiciteit is van strategisch belang, en practische toepassing van vindingen is steeds meer een vereiste. Maar op de geest en prestaties van onderzoekers heeft de tijdgeest nauwelijks vat, stelt Fluitman: 'Toponderzoekers bezitten een uitzonderlijk talent, en dat moet gekoesterd worden. Het belang van een opgenomen citaat, een publicatie of een uitnodiging voor een symposium moet je nooit onderschatten. De waardering van collega's is cruciaal voor de motivatie.'
Het succes van onderzoeksteams hangt trouwens al evenzeer af van ongrijpbare variabelen zoals sfeer. Een gezonde dosis speelsheid aan de koffietafel beschouwt Fluitman als een goed teken. Hij herinnert zich een verhaal van een collega over hoe tijdens de koffiepauze het voornemen werd geboren om zonder van de fiets te stappen de roemruchte Mont Ventoux te beklimmen. Twee weken later werd de daad bij het woord gevoegd.
Zelf zag Fluitman op een vrijdagmiddag op de zevende verdieping van het EL/TN-gebouw een onderzoeker met een biljartkeu op de grond liggen in een poging de bal recht door de gang te schieten. Het moet een weddenschap geweest zijn, of klootschieten voor geflipte aio's. 'Conclusie was in ieder geval dat het gebouw licht helde. Vond men'. Illegale koffiezetters kunnen op Fluitmans steun rekenen. Veel creativiteit werd ooit aan de dag gelegd om het gebod de koffie verplicht uit de kantine te betrekken, om zeep te helpen. Dat alles onder het actiemotto: 'wij zetten door'.
Kans
Nooit, zegt Fluitman, zal hij zijn manier van werken aan beginnend wetenschappers opleggen. Iedereen krijgt uitgebreid de kans om het onderzoek op zijn eigen manier aan te pakken. Pas wanneer de resultaten uitblijven is er aanleiding om in te grijpen. Wie 's nachts wil werken, krijgt Fluitmans zegen, 'als het maar niet ten koste van de groep gaat'.
Zelf heeft hij goede herinneringen aan de kleine uurtjes. Tijdens zijn studietijd in Amsterdam werkte hij in de tentamenperiodes tot drie uur door om daarna nog een afzakkertje te nemen. De volgende studiedag begon weer om elf uur, een ritme dat hij twee weken lang goed vol kon houden. Soms verschoven de werktijden 'tot steeds dieper in de nacht net zolang totdat je weer in het gewone dagritme terechtkwam'. Tijdens zijn promotieonderzoek - aan magnetische legeringen bij lage temperaturen - was hij meer gebonden aan de werktijden van het lab, en aan die van zijn vrouw waarmee hij inmiddels was getrouwd, 'want dat deed je toen nog'.
De opleiding van Fluitman liep van wiskunde, via de theoretische natuurkunde naar de experimentele natuurkunde. Hoe langer hij in het vak zit, hoe 'aardser' Fluitman werd. 'Nu zit ik in de techniek met een zekere fascinatie voor engineering, waarvan ik inmiddels denk dat ik weet wat het is.'
Uitgelopen
Fluitman kwam in 1970 naar Twente met het voornemen er vier jaar teblijven. Het is iets uitgelopen. 'Ik heb wat afgekankerd - vaak inwendig, naar buiten toe met gepaste ingetogenheid - maar ik werk aan de beste universiteit van Nederland'. Zijn mobiliteit hield hij locaal in stand door telkens van onderzoeksgebied te veranderen. Eerst magnetische recording, later optische golfgeleiders en micromechanica.
Echt tijd, zegt Fluitman, kostte het voortdurende organisatorische proces: vakgroepfusies, de oprichting van werkgroepen, het ontwikkelen van het instituut, de onderzoekschool, de toponderzoekschool. Fluitman: 'Ik heb een haat-liefde verhouding met dit proces waar telkens weer iets nieuws komt. De plaat Station to station van David Bowie heb ik vaak gedraaid.'
Uitdaging
Wetenschappers horen zich niet tevreden te stellen met 'weetjes', vindt hij. Op het werkgebied van MESA is de verleiding groot om bij tegenslagen snel te switchen naar een ander onderwerp of na één resultaatje halverwege met de klus te stoppen. Er staan veel bloemetjes in de wei.
Fluitman: 'In de publiciteit doen we het goed en we kunnen altijd wel een paar aardige dingen laten zien. Bovendien zijn er tal van onderzoeksthema's te bedenken waar nog veel vooruitgang haalbaar is. Waar ik me telkens het hoofd over breek, is de vraag of wat we doen werkelijk wat voorstelt. De grens tussen wat ik weetjes noem en echte inhoudelijke resultaten, houd ik dus angstvallig in de gaten. Dat zie ik als mijn grootste uitdaging: de vraag hoe je multidisciplinair onderzoek moet managen en daarin meerwaarde creëren, zonder in de middelmaat weg te zakken.'
Intuïtie
In de loop der jaren ontwikkelde Fluitman steeds meer intuïtie voor het sturen van wetenschappelijk onderzoek. Regelmatig trekt op onverklaarbare wijze één tabel of grafiek, ergens achteraf in een artikel, zijn aandacht. De gedachte dat er iets mee moet gebeuren is soms heel sterk, hoewel hij het belang vaak niet direct kan benoemen.
Lezingen zijn tijdvreters, maar een goede aanleiding om toekomstvisies uit te laten kristalliseren. Fluitman: 'Als directeur van MESA bereid ik lezingen goed voor want ik mag de plank onder geen beding misslaan. Die tabel of grafiek kan dan ineens op zijn plaats vallen. Daarom bewaar ik alles goed. Ik heb intussen geleerd om informatie te ordenen. Toen mijn kast te vol werd heb ik het one-in-one-out principe ingevoerd: er mag alleen een nieuwe ordner of boek bij als er een ander uitgaat. Dat werkt goed want je leert eerlijk te zijn over je informatie. Als ik niet meer weet wanneer ik iets het laatst heb gebruikt, gooi ik het weg.'
Voor de toekomst staat het streven naar kwaliteit voorop. Fluitmans leven staat nog steeds in het teken van rapportcijfers. De visitatiecommissies beoordeelden MESA met een gemiddelde van dik boven de acht. Een hoog cijfer voor zo'n grote club. 'Maar waarom zou een negen niet haalbaar zijn?'
Zoektocht
Bij de zoektocht naar 'inhoudelijke uitdagingen die de dynamiek verhogen' denkt Fluitman vooral in termen van kwaliteit en internationaal prestige. Vergroting van de huidige omvang van MESA (120 fte, verdeeld over 200 werknemers) kan een middel zijn, maar is 'geen doel op zich'. Nauwere samenwerking met het Delftse DIMES kan volgens Fluitman veel opleveren en het internationale aanzien vergroten. Dat heeft als bijkomend voordeel dat de door derden gebezigde politieke suggesties van overlap tussen beide zusterinstituten, voor eens en voor altijd ongegrond blijken.
Een technische uitdaging is het onderzoek naar kleine chemische analysesystemen die passen in de palm van een hand. Fluitman: 'Het sluit in de eerste plaats naadloos aan bij de kwaliteiten die we in huis hebben. Bovendienliggen voldoende wetenschappelijke resultaten in het verschiet en is dat onderzoek maatschappelijk uiterst relevant. Het is belangrijk dat een instituut deze drie ingrediënten tegelijkertijd nastreeft.'
Kwalificatie
In 1990 kreeg MESA officieel de kwalificatie van 'instituut', twee jaar later die van 'onderzoekschool'. MESA kon op natuurlijke wijze inhaken op deze beleidsprikkels van de overheid. De vereiste samenwerking tussen vakgroepen, en later tussen vakgroepen van verschillende faculteiten, was toen al een feit, zegt Fluitman. MESA hoefde dus 'geen papieren tijgers' op te zetten, een fenomeen waar Fluitman 'allergisch' voor is. In 1997 moeten de twee kwalificaties weer voor vijf jaar worden verlengd. Deze week besloot de U-raad tot een vijfjarige extra stimulering van één miljoen gulden per jaar voor MESA als 'speerpuntinstituut' van de UT. Veertien dagen geleden ontving de MESA en DIMES een miljoen gulden van NWO, ter stimulering van de internationalisering van deze onderzoekscholen. Een bedrag dat ze broederlijk moeten delen.
Op de eerstvolgende, interne MESA-dag zal volgens Fluitman worden nagedacht over de toekomst van MESA. 'Waar staan we over tien jaar?' Fluitman kent de uitkomst nog niet, maar ziet de bijeenkomst met vertrouwen tegemoet. Fluitman: 'De kracht van MESA ligt in de uitstekende medewerkers die we hebben. Nooit heb ik onderzoek met impopulaire maatregelen door hoeven drukken; als me dat al gelukt was. Het gaat altijd via goed, soms stevig, overleg waarbij argumenten uiteindelijk de doorslag geven. De MESA-gemeenschap - want die bestaat echt - komt vanzelf op goede ideeën.'
