trapt. De mens is de mens een wolf, en waar normen en waarden verdwijnen komt de wolf naar buiten.
Ik geloof niet zo in die teloorgang van normen en waarden. Althans niet in de teloorgang van waarden. De spontane, nationale verontwaardiging na de dood van Meindert Tjoelker is juist een bewijs, dat een waarde als 'respect voor het menselijk leven' nog springlevend is. De waarden bestaan nog, het zijn de (gedrags)normen die verdwijnen.
Iemand die op fraaie wijze het verdwijnen van normen in Nederland heeft beschreven is Geert Mak. In 'Hoe God verdween uit Jorwerd' beschrijft hij de razendsnelle afbraak van een Friese dorpsgemeenschap sinds de jaren vijftig. De sociale controle en de saamhorigheid binnen deze gemeenschap waren ook het fundament voor de normen. Met de afbraak van de gemeenschap verdwenen de normen. Geert Mak heeft niet alleen oog voor de verloren normen, hij ziet ook winst. Verstikkende sociale controle, kleinburgerlijke intolerantie en niet verder kijken dan de dorpsgrenzen, zijn uitwassen van diezelfde gezellige dorpsgemeenschap.
Er is een Chinese vervloeking die luidt: 'Moge je in interessante tijden leven.' Het ziet ernaar uit dat die interessante tijden ons deel zijn. Bevrijd van de verstikking van de kleine gemeenschap happen we naar lucht in de vrije ruimte. Wij staan voor de moeilijke opgave om op basis van abstracte waarden zelfstandig keuzen te maken, omdat de normen die ons keuzen voorschrijven verdwenen zijn. Daarmee ontstaat de vraag welke kwaliteiten mensen nodig hebben om toch een moreel leven te leiden. Moed om keuzes te maken in situaties die ambigu zijn. Zelfkennis om te kunnen onderscheiden waardoor een keuze gemotiveerd wordt, de hogere waarde of het verborgen eigenbelang. Optimisme om ondanks voetangels en klemmen niet cynisch te worden.
Moed, zelfkennis en optimisme, het zijn morele kwaliteiten die minstens even belangrijk zijn als kennis van een vakgebied en sociale vaardigheden. Waar je ze leert? Wie weet, straks op de 'vernieuwde' campus. Waarschijnlijk door af en toe iets te organiseren voor anderen. Of gewoon met vrienden in de kroeg.
Henno Theisens, student bestuurskunde.
Volgende week Victor Breedveld.
