De VAWO is tevreden. De Vereniging van Academici in het Wetenschappelijk Onderwijs, een van de vakbonden die de afgelopen tijd over een nieuwe cao onderhandelde, heeft flink de trom geroerd over de auteursrechtenkwestie. En dat heeft geholpen. De wens van de werkgevers, verenigd in de VSNU, om voortaan te beschikken over de auteursrechten van hun personeel, is niet terug te vinden in de cao waarover vorige week een akkoord is bereikt.
Met die wens liep de VSNU al langer rond. De universiteiten ergeren zich eraan dat ze vaak driedubbel betalen voor wetenschappelijk werk van hun personeel. Allereerst betalen ze hun personeel om dat werk te produceren. Vervolgens moeten ze het aanschaffen voor hun bibliotheek. En als ze delen eruit kopiëren of voor readers gebruiken, wordt hen nog eens een bedrag in rekening gebracht.
De kwestie is nog hoger op de agenda komen te staan nu publiceren via Internet haalbaar wordt. Dat biedt een kans in de strijd tegen de grote wetenschappelijke uitgevers. Want ook aan hen ergeren de universiteiten zich. Uitgevers als Wolters en Kluwer vragen hoge prijzen voor hun tijdschriften. En omdat ze vaak het monopolie hebben, zijn universiteitsbibliotheken gedwongen die prijzen ook inderdaad te betalen.
Een Internet-tijdschrift opzetten hoeft niet duur te zijn en kan daarom wellicht helpen de machtspositie van de uitgevers te breken. De juridische bibliotheken van drie universiteiten (Utrecht, Maastricht en Brabant) nemen alvast de proef op de som door de uitspraken van de Hoge Raad op Internet te zetten. Gratis. Kluwer deed dat ook al, maar die vroeg er geld voor.
'De universiteiten kunnen door elektronisch publiceren hun strategische positie in de informatieketen versterken', aldus Wilma Mossink, juridisch medewerker van de Open Universiteit. Zij onderzocht voor de VSNU welke obstakels publiceren via Internet in de weg staan. 'Het is alleen mogelijk', stelde zij, 'als de auteursrechten op het materiaal dat zij ter beschikking gesteld wordt berusten bij de universiteiten zelf.'
Mossink ploos daarom de auteurswet uit. Ze kwam tot de slotsom dat de universiteiten nu al beschikken over de auteursrechten, althans als het om werk voor onderwijsdoeleinden gaat. Ze hoeven die rechten alleen maar daadwerkelijk op te eisen bij hun personeel. Voor andere wetenschappelijke publicaties ligt het anders: die zijn het geestelijk eigendom van de auteur.
Om zeggenschap over alle publicaties te krijgen, zou in de cao een bepaling opgenomen moeten worden die werknemers verplicht tot het overdragen van hun auteursrechten, stelt Mossink. Dat zou betekenen dat uiteindelijk de universiteit beslist waar en onder welke voorwaarden een manuscript uitgegeven wordt. De auteur kan wel een voorkeur aangeven en krijgt een `billijke vergoeding' - want om de royalties is het de universiteiten niet te doen.
