Komt het voorstel van D66 erdoor, of niet?
'Met veel hangen en wurgen zal het wel lukken. Een fraaie vertoning zal het in elk geval niet worden. De VVD is sowieso niet enthousiast, maar in het regeerakkoord is nu eenmaal afgesproken dat de partij geen tegenwerking zal bieden op dit punt. Hetzelfde geldt eigenlijk voor de PvdA. Daar is het enthousiasme met de referenda voor de stadsprovincies danig geslonken.
'Mede gezien de verslechterde sfeer in de coalitie blijft de mogelijkheid bestaan dat enkele leden van de VVD voet bij stuk zullen houden. Als de stemming niet kan plaatsvinden voor 25 mei - wanneer in de Eerste Kamer een wisseling van de wacht plaatsvindt - is het bijna uitgesloten dat het wetsvoorstel het haalt.'
Is D66 in gevaar als dit voorstel, toch het vlaggenschip van de partij, het niet haalt?
'Het is het enige vlaggenschip dat D66 op dit moment in de vaart kan brengen. Toch geloof ik niet dat het referendum voor de meeste kiezers net zo'n must is als voor de partij zelf.
'Het grootste gevaar lijkt mij dat D66 gedwongen wordt tot een kabinetscrisis over dit onderwerp, al lijkt me dat onwaarschijnlijk. In Nederland wordt de partij die het kabinet laat vallen er niet populairder op. Dat heeft de VVD in 1989 nog ondervonden.'
Wat heeft D66 'gewonnen' als het wetsvoorstel het wel haalt? De drempels om een correctief referendum uit te laten schrijven zijn erg hoog gelegd.
'In ieder geval heeft D66 dan principieel gewonnen. Inderdaad zijn de drempels hoog. Er zijn 40.000 handtekeningen en vervolgens 600.000 steunbetuigingen nodig voordat een correctief referendum kan worden gehouden. En verder moet men behalve een meerderheid een flinke opkomst halen. Minstens 3,5 miljoen kiezers moeten tegen een wetsvoorstel stemmen. Dat is nogal wat.'
Kunt u een voorbeeld bedenken waarin een dergelijk referendum gehouden kan worden?
'Zonder al te ver terug te gaan in de geschiedenis, is het kruisrakkettendebat in de jaren '80 het enige voorbeeld dat ik me voor de geest kan halen. De plaatsing werd destijds met een krappe meerderheid in de kamer aangenomen, terwijl de Nederlandse bevolking in meerderheid tegen was.
'In dit typische geval - waarin de emoties hoog opliepen - is een dergelijk referendum uitvoerbaar. De handtekeningen, steunbetuigingen en een meerderheid zouden haalbaar zijn geweest.
'Het mag dan zo zijn dat een correctief referendum niet vaak gehouden gaat worden. Achter de schermen kan de mogelijkheid van een dergelijke volksraadpleging wel degelijk een rol spelen. De politieke partijen worden meer gedwongen om naar de kiezers te luisteren wanneer een dergelijk referendum hen boven het hoofd hangt. Het effect van de mogelijkheid kan groter zijn dan de actuele uitvoering van het referendum. En dat is toch een mooi democratisch resultaat.'
