Wie van hem een korte termijn advies verwacht voor het in onzekere tijden in veiligheid brengen van zijn spaarcentjes of beleggingen, komt op de koffie. Professor Bert Steenge, hoogleraar algemene economie bij Bestuurskunde, denkt in grote lijnen en zoekt naar de mondiale oorzaken en gevolgen van het nieuwe terrorisme. En de oorzaak ligt diep, volgens Steenge, heel diep.
'Voor bijna iedereen ter wereld is tegenwoordig zichtbaar welke hoge levensstandaard er haalbaar is. Bij grote groepen roept dat de wens op om daar bij te horen, om hun behoeften op meer dan het basale niveau van een dak boven hun hoofd en kleren aan hun lijf te kunnen realiseren, tot aan het niveau van zelfontplooiing toe. Maar om dat te kunnen bereiken, moet je wel op een bepaalde manier de economie en de maatschappij inrichten. Het westerse kapitalistische systeem is het enige systeem dat die steeds hogere levensstandaard kan realiseren. En dat is het probleem.'
Want dat is de voedingsbodem voor frustraties, haat en afgunst bij minder bedeelde volkeren en bevolkingsgroepen in de wereld?
'In elk geval zullen de regeringen van ieder niet-rijk land een antwoord moeten hebben op de steeds sterkere vraag van de bevolking, hoe die hogere levensstandaard bereikt kan worden, al was het alleen maar omdat ze vaak ook te maken hebben met een enorme bevolkingsgroei. En dan zijn er twee mogelijkheden: of het regime keert zich af van die wens, of het gaat zijn best doen om het te bereiken. Als ze zich afkeren, glijden ze af naar een soort pre-industrieel tijdperk. Dat kan een regime een tijdje volhouden, maar de bevolking raken ze kwijt, want die ontvlucht het land.
'Maar ook het overschakelen naar een dominante marktwerking vereist nogal wat offers. Om de eigen bevolking perspectief te kunnen bieden zullen bepaalde landen een aantal oude culturele of religieuze waarden op moeten geven, ten gunste van elementen uit een andere cultuur. En dat roept natuurlijk ook tegenreacties op.'
Tegenreacties, met een averechts effect: de economische positie van dat soort landen wordt er door de aanslagen op de wereldeconomie toch niet bepaald beter op...
'Inderdaad. Doordat de wereldhandel onveilige gebieden gaat mijden, krijg je nu een versterking van de tendens die er toch al was: de kloof tussen het rijke noorden (Noord-Amerika, Europa, straks Rusland misschien en een deel van China) en het arme zuiden wordt nog groter, en de migratiestroom van zuid naar noord neemt nog meer toe. Minder handelscontacten, meer verpaupering en meer migratie: dat is een explosief mengsel, een horrorscenario.'
Hoe reëel is dat horrorscenario?
'Vrij reëel. Als je niet oppast beperken de contacten tussen Noord en Zuid zich straks alleen nog maar tot misdaad en drugs.'
Is het tij nog te keren?
'Dat lukt alleen hele grote staatslieden of wereldleiders, die partijen weer bij elkaar weten te krijgen. Je zou ook kunnen zeggen dat er nu twee staatstypen scherp tegenover elkaar staan: de guardian state en de commercial state, zoals de Amerikaanse econome Jane Jacobs ze noemt. De guardian state is statisch, is gericht op overleven en bescherming van lijf en leden, maar heeft vaak vrees en intimidatie als basis. De commercial state is dynamisch en is gebaseerd op overleg en vertrouwen. Die twee systemen zouden eigenlijk een symbiose moeten vormen, maar dat is niet makkelijk. Zeker nu het vertrouwen, als basis van ons economisch handelen, een flinke knauw heeft gekregen.
'Het klinkt cynisch, maar het is wel boeiend om te zien welke handels-contacten de komende tijd afsterven en welke er over een paar jaar toch weer aangeknoopt worden. Je kunt toch wel zeggen dat de toekomstige wereldorde ter discussie staat: wie doet er mee en wie niet? En het gevoel van onveiligheid dat daarmee gepaard gaat, zal nog wel een tijdje bij ons blijven.'
Bert Steenge:...het gevoel van onveiligheid zal nog wel een tijdje blijven...
