De zon schijnt vriendelijk door het hoge raam van Hans Achterhuis' keuken. Een kroonluchter hangt boven de houten eettafel en een met bladgoud gerande spiegel siert de wand. Sinds twee jaar bewoont hij samen met zijn vrouw Tiny een luxe appartement in Utrecht. `Kom,' gebaart Achterhuis, `we gaan hier zitten.' Hij gaat voor naar het naastgelegen vertrek, de werkkamer, uitgerust met boekenkasten, bank, en een werktafel. Het walhalla van de wijsgeer. Weet nog: `Ooit deed ik mee aan de televisieserie De werkplek. De opnamen ervoor waren bij mij thuis, omdat ik op de UT voornamelijk zaken afhandel. Het échte denkwerk gebeurt hier en dan gaat het zo,' schetst de filosoof en hij bladert door een boek. `Kijk, allemaal aantekeningen, verwijzingen en krabbels. Ik kan ze nooit tweedehands verkopen, ze zijn allemaal volgeklad.' Behalve de originele filosofische tekst, komen ook de bijbehorende commentaren en recensies op tafel. `Dan ontstaat er een soort netwerk van teksten en filosofie,' vertelt hij smakelijk. `Overal liggen stapels en dan begin ik te lezen en te lezen. Ik ga als het ware in gesprek met de filosoof. Lees weer wat terug, haal er een kritiek bij en daarna schrijf ik mijn bevindingen op.'
Naast talrijke publicaties heeft Achterhuis inmiddels vijftien boeken op zijn naam staan. `Dit ben ik,' zegt hij en hij wijst op drie planken van elk een meter. `Trots ben ik op de vermeldingen in De oogst, denkers die ons wereldbeeld veranderden, een speciale uitgave van NRC Handelsblad en De 100 boeken die de geschiedenis maken. Ik sta erin met mijn boek De markt van welzijn en geluk uit 1979. Het is toch wel gek om naast de filosofe Hannah Arendt te staan en volgens mij staat Hitler er ook in.'
De reacties op De markt van welzijn en geluk weet Achterhuis nog goed. `De conclusie, de gezondheidszorg is een gevaarlijke instelling, ging ontzettend tegen de gedeelde opvatting in!' Iets dat typerend is voor Achterhuis' werkwijze, tegendraads denken. `Ook ben ik altijd kritisch op mijn eigen vooronderstellingen.' Hij pakt er nog een boek bij, After the terror van Ted Honderich, een Britse filosoof . `Honderich onderbouwt op dwingende wijze de stelling dat de 11-septemberaanslagen in zeker opzicht gelegitimeerd kunnen worden. Zijn conclusie luidde dat je wel heel oneerlijk moet zijn als je het niet met hem eens bent!'
Voor Achterhuis een uitdaging. In zijn boek over geweld dat gaat over de oorlogen in Irak en Afghanistan (hij legt er momenteel de laatste hand aan) onderzoekt hij stapje voor stapje waar het bij de Britse filosoof misging in de argumentatie. Geanimeerd: `Ik toon aan wat er niet deugt: onjuiste citaten of het gebruik van vooronderstellingen.' Lacht: `Dát vind ik nou leuk om te doen.' Het maakt hem een continentale denker, een stroming binnen de filosofie afkomstig uit het oude Europa. `Ik durf tegen mezelf in te denken en vecht er voor om de filosofie breed te houden. Daardoor verlies je de exactheid die wijsgeren uit de Angelsaksische hoek, de anglo's, nastreven.'
 |
| Hans Achterhuis Foto: Maarten van den Haak |
Achterhuis zegt niet anders te kunnen. `Twente pikt veel meer dan collega-filosofen uit Delft en Eindhoven de maatschappelijke kant van de technologie op.' En het is diezelfde technologie die hem in 1990 naar de UT lokte. `Ik was bijzonder hoogleraar milieufilosofie in Wageningen. Op een dag kreeg ik het boek De technologische cultuur van Michiel Schwarz onder ogen. Voor mij een eye opener.' Wijsgeer Achterhuis raakte diep onder de indruk van de vele maatschappelijke verschijningsvormen van technologie en de filosofische vragen die bij hem opborrelden.
`Er was een vacature bij de UT, maar een telefoontje leerde me dat de sollicitatieprocedure voor de functie hoogleraar wijsbegeerte al was gesloten. In diezelfde periode kampeerde ik met mijn vrouw in Twente. Zij zei nog: `Goh, Twente is best leuk.' Bij thuiskomst hing de decaan van de faculteit aan de telefoon met de vraag alsnog te solliciteren. Zo ben ik dus in Twente gekomen, waar ik overigens geboren ben (in Hengelo, 1942 red.). '
Tijdens zijn UT-loopbaan hield Achterhuis zich bezig met ethische vraagstukken rondom technologie. `Nieuwe technologische ontwikkelingen veranderen de cultuur. Een voorbeeld: socioloog en filosoof Bruno Latour beschrijft het gebruik van de veiligheidsgordel in auto's. Je kunt een auto ontwerpen die niet start wanneer de veiligheidsriem niet om is. Bescherm je zo mensen tegen zichzelf of torn je aan hun privacy?'
Het zijn vragen waarover de wijsgeer zich buigt en die hij vooral op positieve wijze benadert. `Het klakkeloos overnemen van technologische schrikbeelden heeft geen zin. Ik ben dankbaar dat ik collega's heb die mij de andere kant van techniek laten zien. Toen ik op de UT begon, keken filosofen angstig en heel afstandelijk naar techniek. Intussen hebben we een empirische wending gemaakt en kijken we er nu veel gedetailleerder naar, zonder angst.'
In zijn afscheidsrede haalt Achterhuis de woorden van Aristoteles aan, filosofie is een levensleer omdat het streven naar wijsheid de weg is naar levensgeluk. `Voor mij een te groot woord hoor, levensgeluk. Maar filosofie is wel iets wat mij waanzinnig bezighoudt, fascineert en in bepaalde situaties ook troost. Het is heel fijn om dat te delen met anderen, want zonder vrienden geen filosofie.' Ook de maatschappelijke relevantie is voor hem essentieel. `Het moet ergens over gáán en niet alleen maar uit teksten lezen bestaan.'
Dit heeft de hoogleraar aan zijn studenten willen meegegeven. `Ik heb ze laten zien hoe ik mij verdiep in de filosofie, wanneer een tekst mij raakt en wat je er nu mee kunt doen. Toch blijft het de keus van de student zelf welke boeken hij leest.'
Hoe anders was dat tijdens zijn periode in Amsterdam in de jaren zeventig toen hij wijsbegeerte doceerde aan het Instituut voor de Wetenschap van Andragogie. `In die tijd was er maar één richting: het Marxisme. Studenten lazen in groepjes op hun kamer uit Das Kapital. De gekke studenten uit de jaren zeventig misschien, maar ze deden het wél. Dat is nu veel minder.'
De scheidend hoogleraar is ook bekend van zijn boek over utopieën. `Ik heb er zelf ooit één gehad, een ecologische utopie verbonden aan duurzaamheid. Ik las een keer over Ecotopia,
Geen utopie meer voor Achterhuis, maar wel idealen, voornamelijk politieke. `Het geloof in een democratie, pluraliteit in de samenleving, de tolerantie van Locke en de vrijheid van meningsuiting van John Stuart Mill. Daar sta ik voor.' Het zijn zaken waar Achterhuis in de toekomst over blijft filosoferen. `Ik ga gewoon door. Het boek over geweld moet af, dat weet ik nu wel, en een volgende opdracht wacht al.'
