De afgelopen jaren hebben activisten en onderzoekers bij de Nederlandse universiteiten documenten opgevraagd om de banden met de fossiele industrie in kaart te brengen. Het resultaat staat vandaag online.
Zwijgcontracten, dubbele petten, financiële invloed… Op de website die ‘Solid Sustainability Research’ heeft gemaakt, zijn allemaal casussen verzameld. Iedereen kan er zoeken op universiteit of thema. Ook is er een kaart vol lijnen van bedrijven naar universiteiten.
Sommige voorbeelden klinken niet zo ernstig, andere roepen vragen op. Een daarvan: een ‘olieman’ is voorzitter van een NWO-commissie voor wetenschappelijk onderzoek naar de poolgebieden. Die man heeft 36 jaar bij Shell gewerkt, zegt wetenschapssocioloog Guus Dix, universitair docent aan de Universiteit Twente, die heeft meegeholpen met het onderzoek.
Springt dat voorbeeld eruit?
Dix: ‘Het is wel opvallend, ja. We stimuleren wetenschappelijk onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering voor het poolgebied, maar de voorzitter van de commissie heeft jarenlang voor de olie- en gasindustrie gewerkt. Hij heeft nu nog steeds een consultancybureau op dit gebied.’
Wat viel nog meer op?
‘Er staan weleens zwijgclausules in de contracten van universiteiten met de fossiele industrie. Soms mogen de onderzoekers niet eens vertellen dat ze met een bepaald bedrijf samenwerken. Ook mogen ze niets zeggen dat de reputatie van dat bedrijf kan schaden. Dat beperkt de academische vrijheid, want er valt best iets negatiefs te zeggen over die bedrijven.’
Jullie melden ook dat de TU Delft zelf gas verkoopt.
‘Bij onderzoek naar geothermie boren wetenschappers door allerlei aardlagen heen om hitte uit het binnenste van de aarde te halen. Toen zijn ze ook op gas gestuit en dat verkopen ze inderdaad. De TU Delft is nu zelf een gasbedrijf, zou je kunnen zeggen.’
Zou er een betere oplossing zijn geweest?
‘Dat weet ik niet. Je kunt het gas ook niet zomaar laten vervliegen, want dat is ook niet goed voor het klimaat. Maar dat een universiteit gas verkoopt, is wel een beetje gek.’
Wanneer zijn jullie aan dit onderzoek begonnen?
‘We protesteerden al een paar jaar, maar niemand kon inzichtelijk maken hoe de relaties tussen universiteiten en fossiele partners er precies uitzagen. Als we ernaar vroegen, bleken universiteitsbestuurders het zelf ook niet te weten. Daarom zijn we aan de slag gegaan. We hebben eerst openbare informatie verzameld, maar we wisten dat er nog meer moest zijn. Stap twee was het indienen van zogeheten WOO-verzoeken. We vroegen universiteiten: kunnen jullie ons documenten overhandigen waarin die banden zijn vastgelegd, zoals contracten of onderzoeksvoorstellen? Dat is 2,5 jaar geleden begonnen en we hebben nog steeds niet alles binnen.’
Jullie hekelen de financiering van onderzoek door de fossiele industrie. Gaat het om veel geld?
‘Het gaat natuurlijk om miljoenen. Maar dan nog, het zijn relatief kleine bedragen. De overheidsfinanciering uit belastinggeld is veel omvangrijker, dus we kunnen best zonder.’
Gaat de energietransitie niet sneller als je samenwerkt met de industrie?
‘Volgens ons niet. Eerder onderzoek toonde aan dat economen bij zulke samenwerking eenzijdig de nadruk leggen op de kosten van de energietransitie, terwijl de kosten van ‘niets doen tegen klimaatverandering’ buiten beschouwing blijven. Hier in Nederland zie je dat de fossiele bedrijven lobbyen voor oplossingen die in hun straatje passen. De overheid is daar gevoelig voor en trekt bijvoorbeeld honderden miljoenen uit voor onderzoek naar waterstof. Dat lijkt groen, maar let op: waterstof kun je ook uit aardgas produceren. Via ‘waterstof’ kunnen die bedrijven langer doorgaan met gas leveren.’
De laatste jaren ging het vooral over de banden van universiteiten met Israëlische instellingen. Is het klimaatactivisme ondergesneeuwd?
‘Dat denk ik wel. Misschien dat het daardoor zo traag ging de laatste jaren. We moeten druk blijven zetten. Geen enkele universiteit heeft ooit uit zichzelf gedacht: we zitten in een klimaatcrisis, wat doen al die fossiele bedrijven hier?’
