Hoe zou Armando geoordeeld hebben over de campus van de Universiteit Twente? Is onze omgeving schuldig? Hebben hier tijdens de jaren 1940 tot 1945 wandaden plaatsgevonden? Zijn er bijvoorbeeld Joden verraden? Mensen doodgeschoten? Schalde het Horst Wessellied over het terrein?
Waar nu de gebouwen van de UT zijn, lagen toen drie boerderijen; weilanden met herkauwende koeien; stukjes bos. Een idyllisch landgoed, genaamd Drienerlo. In bezit van Gerrit Albert Lasonder, een nazaat van de familie Lasonder die steenrijk werd door de textielindustrie in Enschede. Gerrit verpachtte Drienerlo aan drie boeren.
Gerrit was een onopvallende jurist, een moederskindje dat op zijn 58e, in 1941, trouwde met Anne Bauer. Zij was een Duitse. Gerrit werd in datzelfde oorlogsjaar lid van de NSB. In het theekoepeltje dat vroeger op de campus stond – nu de plek van het carillon - ontving hij soms andere NSB’ers. Is dat een wandaad?
Op 3 april 1945 bevrijdden de Engelsen Enschede. Gerrit was in 1944 al gestorven. Omdat hij NSB-lid was geweest én tijdens de oorlog was getrouwd met een Duitse, werd al zijn bezit onteigend. Ook landgoed Drienerlo. Anne bleef berooid achter. In 1961 werd Drienerlo de campus voor de Technische Hogeschool Twente, de latere UT.
Ondertussen was een oud-verzetsman al sinds de bevrijding bezig met eerherstel voor Gerrit. Leendert Overduin, dominee in Enschede, leidde tijdens de oorlog met zijn twee zussen een omvangrijke organisatie om Joden te helpen bij de onderduik. Heel Nederland fietste hij door om contacten te leggen. Zijn groep heeft minstens duizend Joden gered. Zoals hij tijdens de oorlog uit verontwaardiging over de vervolging van Joden actief werd in het verzet, protesteerde hij na de oorlog tegen de vervolging van sommige NSB’ers en hekelde hij de vijandige houding ten opzichte van hun kinderen. Die waren toch onschuldig?
Ook het lot van Gerrit en Anne Lasonder vond hij onrechtvaardig. Historicus Coen Hilbrink citeert Leendert: ‘Als ik adressen moest hebben om een Joods echtpaar maar voor één nacht onder te brengen, kon ik straten aflopen in Enschede en overal hoorde ik: nee, bij ons maar niet, want we durven niet. Dan ging ik maar naar één van de pachters van Lasonder en die boeren waren ook allemaal NSB'ers, maar die hadden wel onderdak voor Joden. Lasonder wist er van. Hij had mij en zoveel anderen kunnen aanbrengen als hij wilde. Hij heeft het niet gedaan.’ In 1969 kreeg Gerrit eerherstel.
Soms is de scheidslijn tussen schuldig of onschuldig niet zo gemakkelijk te trekken. Dezelfde man die NSB’ers uitnodigde in zijn theekoepeltje op Drienerlo, zorgde dat Joden veilig waren op zijn terrein.
Is onze campus daarmee onschuldig verklaard? Armando stierf recent: zijn oordeel weet ik niet. Ik heb echter een hekel aan de vermenselijking van een landschap. Mensen doen of laten. Natuur is.
Hiska Bakker is historica en journalist. Ze werkt als programmamaker en presentator bij Studium Generale.
