‘De verbinding maken tussen mens en machine, dat is uniek in Twente’

Waarom een dubbeloratie?

Tamsma: ‘Het idee kwam van Maroeska. We maken allebei deel uit van het managementteam van het TechMed Centre en hebben complementaire portefeuilles. Maroeska is als wetenschappelijk directeur de aanvoerder van ons team. Ik heb zelf een achtergrond als internist en ben medisch directeur. Maroeska heeft een connectie met Nijmegen, ik met Leiden, dus er is ook de oost-west-connectie. Waar Maroeska focus heeft in de medische netwerken en wetenschappelijke ontwikkelingen en innovaties, richt ik me meer op de verbinding met onderwijs en de medische praktijk.’

Rovers: ‘Een dubbele oratie komt niet vaak voor, maar ik heb het in het verleden ook gedaan. Dat was in 2013 aan de Radboud Universiteit, ook met een mannelijke collega – een chirurg. De geschiedenis herhaalt zich. Het leek ons waardevol om samen een oratie te houden, zodat er mensen vanuit beide netwerken naar Twente komen. Zo konden we in één klap laten zien wat er voor moois in Twente gebeurt en vertellen waarom wij altijd met veel plezier afreizen vanuit Nijmegen en Den Haag naar Enschede.’

De titel van jullie oratie luidde ‘technologie die de mens begrijpt’. Wat is de gedachte hierachter?

Rovers: ‘Met name de dubbelzinnigheid die erin zit. Het is zorgen dat we medische technologie maken die door de mens begrepen wordt. Maar ook dat we technologie maken die de mens goed begrijpt. Het staat open voor meerdere interpretaties, die we allebei vanuit onze leerstoelen kunnen uitleggen.’

Tamsma: ‘In de patiëntenzorg gaat het bijvoorbeeld erg tastbaar worden. Dan komt het neer op vragen als: kunnen mensen nog omgaan met alles wat er technologisch op ze afkomt? Dat is waarom we technisch geneeskundigen opleiden tot adaptieve professionals. Dat is uniek aan Twente, waar we nog te weinig bij stilstaan: dat we de verbinding maken tussen mens en machine – het technische gaat hand-in-hand met de gedragscomponent.’

'Goede dingen ontwikkelen is één ding, maar ervoor zorgen dat die goed gebruikt worden is iets anders' - Jouke Tamsma

Loopt het daarin vast in ons huidige zorgstelsel?

Rovers: ‘Nu is het inderdaad vaak nog een tech push, terwijl het belangrijk is om naar de behoeften te kijken. Daar heb je de sociale wetenschappen voor nodig, die zijn daar veel verder in dan de geneeskunde. Het is alom bekend dat er een crisis is in de gezondheidszorg, omdat er niet meer genoeg personeel is. Dus rijst automatisch de vraag of medische technologie een oplossing kan zijn. Het antwoord is: ja, maar alleen als we het ook echt anders durven te gaan doen. Daar is niet alleen nieuwe technologie voor nodig, maar ook een gedragsverandering. Het vereist dat we een ander soort professional opleiden.’

Tamsma: ‘Goede dingen ontwikkelen is één ding, maar ervoor zorgen dat die goed gebruikt worden is iets anders. Vandaar ook die term adaptieve professional. We moeten ervoor zorgen dat mensen het blíjven snappen.’

Hoe kijken jullie naar de toekomst van jullie vakgebieden?

Tamsma: ‘Toen ik zelf coassistent was in Groningen – in de jaren ’80 – deed ik onderzoek naar jonge mensen met suikerziekte. Een klein deel van die groep ging eiwit uitplassen; mediaan was de overleving van die jonge patiënten zes jaar. Zij hadden door de pech dat hun nieren niet tegen suikerziekte konden een grote kans om daaraan te overlijden. Dat vond ik onverteerbaar. Ik had wel een idee hoe dat zou komen; dat had te maken met hoe we in die tijd insulinebehandeling gaven. Heel anders dan hoe het lichaam zelf insuline afgeeft in de alvleesklier. Hoe los je dat op? In een kamer waar ik toen als student onderzoek deed stond een apparaat ter grootte van een boekenkast, een kunstalvleesklier. Ik zag die kast en dacht: hier kunnen die mensen niet mee over straat, misschien moeten we deze patiënten dan maar een alvleeskliertransplantatie geven. De technisch geneeskundige van nu zou naar zo’n kast kijken en zeggen: dat moet kleiner, slimmer en draagbaarder. Ze zijn in staat conceptueel vernieuwend te denken over bestaande problemen en om daar technologische oplossingen voor te bedenken. Daaraan wil ik een bijdrage leveren.’

'Omdat we afscheid namen van politieke kortzichtigheid, konden we blijven innoveren en investeren in onderzoek. Ik hoop dat dit over vijftien jaar realiteit is geworden en geen wishful thinking blijkt' - Maroeska Rovers

Rovers: ‘Het is vandaag de dag alleen maar moeilijker geworden om de toekomst te voorspellen, omdat de ontwikkelingen zo razendsnel gaan. Maar onherroepelijk gaan kunstmatige intelligentie, robotica en sensing een cruciale rol spelen. Veel van de ziekenhuiszorg zal straks buiten het ziekenhuis gebeuren.’

Vormen bezuinigingen op het hoger onderwijs een uitdaging voor het TechMed Centre?

Rovers: ‘Daar begon ik mijn oratie mee, een sprong naar 2040. Dat we in dat jaar terugkijken op 2025 en zeggen: waar Amerika het licht niet zag, zag Nederland dat gelukkig nét op tijd wel. Omdat we afscheid namen van politieke kortzichtigheid, konden we blijven innoveren en investeren in onderzoek. Ik hoop dat dit over vijftien jaar realiteit is geworden en geen wishful thinking blijkt.’

Tamsma: ‘Binnen het TechMed Centre hebben we wel nadrukkelijk proactief gekeken hoe we toekomstbestendig verder kunnen met het verlenen van onze diensten. Voor een heel groot deel zijn we namelijk faciliterend naar UT-collega’s in het gezondheidsdomein. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat zij in de huidige omstandigheden daaraan een waardevolle bijdrage kunnen leveren? We zitten als universiteit niet in een gemakkelijke fase, maar vroeger of later gaan zich weer kansen voordoen die we met elkaar moeten proberen te grijpen.’

'Wat de UT creëerde met het TechMed Centre is in Nederland echt uniek. Ik heb af en toe wel het idee dat we hier zelf een beetje bedrijfsblind zijn geworden' - Jouke Tamsma

Rovers: ‘Ook al is er minder geld beschikbaar, we moeten blijven innoveren en onderzoek doen. Bovendien is het belangrijk dat we Twente als MedTech regio op de kaart blijven zetten. Ergens zal de wal het schip keren. We hebben straks niet genoeg zorgpersoneel meer, dus we zullen het met technologie moeten oplossen. Anders wordt de kloof in de maatschappij groter en groter. Willen we een sociaal land blijven, dan horen daar bepaalde keuzes bij. Ik snap ook wel dat je als regering zijnde slim moet investeren. We zijn namelijk ook weleens in staat als universiteiten om drie keer hetzelfde te maken. Het is goed om het geld dat we hebben in te zetten voor het oplossen van de problemen van morgen.’

Hoe past het TechMed Centre in dat plaatje?

Tamsma: ‘Wat de UT creëerde met het TechMed Centre is in Nederland echt uniek. Ik heb af en toe wel het idee dat we hier zelf een beetje – laat ik het noemen – bedrijfsblind zijn geworden. Aangezien we allebei ook buiten de UT werkzaam zijn kijken we nog een beetje met vreemde ogen hiernaar en stellen we ook de vraag: hebben jullie wel door wat voor waanzinnig gaafs jullie hier gecreëerd hebben: één centrum waarin wetenschap, onderwijs en medici onder één dak gebracht worden? Mensen komen van heinde en verre om kennis te maken en te kijken wat hier gebeurt.’

'Ik denk dat men onderschat hoe gunstig de ligging van Twente is als poort naar Europa' - Maroeska Rovers

Rovers: ‘Sterker nog, ze sturen consultants om het recept te kopiëren. Dat is daadwerkelijk gebeurd, zowel vanuit Nederland als vanuit het buitenland. Dat claim ik zeker niet als onze verdienste. Dit is het werk van de afgelopen twintig jaar. Dit hebben onze voorgangers gedaan, wij mogen consolideren en hierop voortbouwen. We moeten dit niet laten wegzakken, want die neiging lijkt af en toe te ontstaan door de bezuinigingen. Er wordt weleens gezegd dat de afstand van de Randstad naar Twente langer is dan vice versa. Maar ik denk tevens dat men onderschat hoe gunstig de ligging van Twente is als poort naar Europa. En is geen bedrijf dat medische technologie alleen voor Nederland maakt. In Twente kunnen we de brug slaan naar Europa.’

Tot slot, de combinatie van bestuurder en hoogleraar, hoe goed verenigbaar zijn die rollen?

Tamsma: ‘Er zit veel verwevenheid in de verschillende rollen en taken. Af en toe moet je goed in staat zijn om te zeggen: ik opereer nu vanuit deze rol. Je moet je er bewust van zijn dat het verschillende portefeuilles zijn, maar die kunnen elkaar ook versterken. Dat je de praktische ervaring meeneemt in je beslissingen als bestuurder, maar ook dat je als bestuurder weet hoe iets in de praktijk werkt.’

Rovers: ‘Zeker in de academische wereld denk ik dat beide rollen elkaar versterken. Zowel wetenschap – hoogleraarschap – als innovatie – wetenschappelijk directeur – draait om onderzoek en experimenteren. Maar het belangrijkste verschil is dat de wetenschap nieuwe kennis oplevert, terwijl innovatie die kennis vertaalt naar oplossingen waar we in de praktijk echt iets aan hebben. Een mooi voorbeeld van het verschil tussen beide uit Twente is de ontwikkeling van organ-on-a-chip-technologie. De wetenschap begon met onderzoek naar microfluïdica en hoe je daarmee miniatuurversies van organen kunt nabootsen. De innovatie volgde toen deze kennis werd ingezet om echte toepassingen te ontwikkelen: chips waarop menselijke cellen reageren zoals in het lichaam. Dit maakt het mogelijk om medicijnen te testen zonder proefdieren, én op een manier die beter aansluit bij hoe het menselijk lichaam werkt. Twentse spin-offs en bedrijven zoals Micronit, River Biomedics en Demcon brengen deze technologie nu richting de markt.’