Als ze op kamers gaan, krijgen studenten meer basisbeurs dan als ze bij hun ouders blijven wonen. Het scheelt per jaar zo’n 2.250 euro. Studenten kunnen dus sjoemelen: stiekem bij hun ouders wonen en tegen DUO zeggen dat ze uit huis zijn.
Met huisbezoeken en buurtonderzoek probeerde DUO om zulk misbruik te bestrijden. Daarbij zijn grote fouten gemaakt, bleek twee jaar geleden uit onderzoek van persbureau HOP, Investico, NOSop3 en Trouw.
DUO nam vooral studenten met een migratieachtergrond op de korrel en het bewijs voor fraude bleek vaak zwak. Het vorige kabinet bood excuses aan wegens ‘indirecte discriminatie’ en het huidige kabinet besloot om alle afgepakte basisbeurs en alle opgelegde boetes terug te draaien. Daar is 61 miljoen euro mee gemoeid.
Terugdraaien
Dat terugdraaien kan nog enkele jaren in beslag nemen, want het ministerie van OCW wil lessen trekken uit vorige hersteloperaties, blijkt uit De Stand van de Uitvoering 2025. DUO gaat met alle tienduizend getroffen studenten contact opnemen.
Alleen al de schade varieert per persoon, maar er speelt meer: ‘Het uit te keren bedrag kan bijvoorbeeld impact hebben op een eventuele uitkering of toeslag die de (oud)student op dit moment ontvangt’, schrijft het ministerie. ‘Hoe gaan we daarmee om?’
Nieuwe controles
De volgende vraag is hoe het verder moet met de controles. Momenteel gaat het helemaal willekeurig, zonder inschatting van het risico op fraude, als een soort loterij. Geselecteerde studenten krijgen vooraf een brief van DUO met informatie over de controle. ‘Na een paar dagen neemt de controleur contact op met de student om een afspraak voor een huisbezoek te maken’, staat in De Stand van de Uitvoering. Na afloop mogen de studenten feedback geven ‘over de manier waarop het contact met de controleurs en de controle zelf verlopen is’.
Maar die willekeurige controles zijn niet effectief, meent het ministerie. Het werkt aan nieuwe wetenschappelijk onderbouwde vormen van selectie, zodat de controleurs zonder risico op indirecte discriminatie toch een onderscheid kunnen maken tussen verdachte en niet-verdachte studenten.
Eén van de problemen: studenten zijn niet verplicht om aan huisbezoeken mee te werken. Misschien moet die verplichting er komen, is een overweging. Daarvoor zou de wet gewijzigd moeten worden en dan ben je minstens twee jaar verder.
Of andere basisbeurs
Een andere mogelijkheid: het verschil wegnemen tussen de basisbeurs voor uitwonende en thuiswonende studenten. Dan kunnen studenten immers niet meer sjoemelen en hoef je ook niets te controleren. OCW denkt hierover na.
Je kunt studenten allemaal dezelfde basisbeurs geven als de uitwonenden, maar dat vergt een flinke investering van de overheid. Je zou ook iedereen dezelfde beurs kunnen geven als de thuiswonenden: dan wordt de studiefinanciering goedkoper. Of je kiest een bedrag ertussenin. Dan is het ‘budgetneutraal’.
Dat laatste lijkt kennelijk een haalbare kaart. De voor- en nadelen van dit idee worden als alternatief betrokken bij de ontwikkeling van het nieuwe controleproces voor de uitwonendenbeurs. ‘De budgetneutrale variant is hierbij het uitgangspunt’, staat in het document.
