Om te beginnen. Wie of wat is een risicoleider?
‘Het begrip ‘risicoleider’ past binnen de complexe wereld waarin we op dit moment leven. Een stabiel en zeker wereldbeeld behoort tot het verleden. De risicoleider weet deze situatie te benutten. Hij of zij is doelgericht en durft om te gaan met onzekerheden. Een doelgericht leider weet waar de organisatie naartoe moet, maar houdt altijd rekening met onzekerheden en mogelijkheden die het doel kunnen beïnvloeden. Dat is heel wat anders dan de klassieke risicomanager, die de situatie zoveel mogelijk wil controleren en beheersen.’
Als we dat vertalen naar de huidige coronacrisis: hoe doet Mark Rutte het dan als risicoleider?
‘Rutte gebruikte de kreet: met vijftig procent van de kennis moeten we honderd procent van de besluiten nemen. Deze opvatting past bij de risicoleider. Je erkent dat je beslissingen moet nemen aan de hand van beperkte informatie en gaat ontspannen om met onzekerheden. Volgens mij was de eerste beslissing van de intelligente lockdown onvermijdelijk. Er was een duidelijk doel: voorkomen dat de gezondheidszorg volledig werd overlopen. Tegelijkertijd was er het vertrouwen in de burgers. ‘We moeten het samen doen’, was het motto. Mark Rutte nam de burger mee in zijn beslissing. Voor de risicoleiders binnen een organisatie geldt hetzelfde: ze moeten de werknemers zien mee te krijgen in hun besluiten.’
‘Daarbij past ook organisatiesensitiviteit. Neem de scholen. Deze zijn uiteindelijk onder druk van de publieke opinie gesloten. De regering luisterde naar wat er in de samenleving leefde. Soms gaat het niet alleen om de objectieve feiten. De risicoleider staat ook open voor subjectiviteit. Al zal nooit iedereen applaus geven na een beslissing.’
Iedereen Risicoleider
Van Staveren is kerndocent aan de UT-masteropleidingen Risicomanagement en Public Management. Zijn boek Iedereen risicoleider is de derde titel van een serie boeken over risicomanagement. Eerder verschenen Risicogestuurd werken in de praktijk en Risicoleiderschap. In zijn werk gaat Van Staveren in op de vraag hoe mensen in organisaties realistisch(er) met onzekerheden, risico’s en kansen kunnen omgaan.
We zijn inmiddels in de fase van de versoepelingen beland. Hoe zou een risicoleider nu moeten opereren?
‘Nu is het zaak om andere doelen mee te laten wegen, naast het ultieme doel van de volksgezondheid. De risicoleider moet durven loslaten. Neem de anderhalvemeterregel. Je zou in plaats daarvan kunnen zeggen: het is het anderhalvemeterprincipe. Of je maakt een onderscheid tussen kwetsbare en minder kwetsbare groepen. Wie A zegt moet ook B zeggen, geldt niet altijd voor de risicoleider. Juist omdat de complexe wereld zo veranderlijk is, moet je daar niet te krampachtig aan vasthouden’
Als de wereld zo veranderlijk is, op welke informatie moet de risicoleider zich dan baseren om beslissingen te nemen?
‘Het belangrijkste is dat je verschillende bronnen raadpleegt. Bij de antiracisme-demonstratie op de Dam wisten de autoriteiten niet dat de opkomst zo massaal zou zijn. Als ze hun informatie uit meer verschillende, meer diverse bronnen hadden gehaald, dan waren ze mogelijk minder verrast door de situatie. Ook voor de coronacrisis geldt: zorg voor een divers team. We moeten in deze fase niet alleen praten met virologen en medici, maar ook met ondernemers, economen en andere belanghebbenden. Gelukkig gebeurt dat nu ook.’
Wie zijn de echte risicoleiders op het wereldtoneel?
‘De niet-risicoleiders zijn in ieder geval makkelijk te benoemen, zoals Trump en Bolsonaro, of Boris Johnson tot hij zelf corona kreeg. Zij erkennen de complexiteit van de werkelijkheid niet. Het past bij het 'coping-mechanisme' van ons brein. Of we ontkennen de realiteit, of we proberen de werkelijkheid krampachtig te beheersen en te controleren. In beide gevallen negeren we hoe complex de wereld in elkaar zit. Hoe verleidelijk ook, er is geen eenduidige oplossing voor de wicked problems waar we mee te maken krijgen. Dat is voor veel mensen lastig te accepteren, want iedereen heeft behoefte aan zekerheid en veiligheid.’
Hoe krijgt de risicoleider deze mensen toch mee?
‘De wereld zal in de nabije toekomst alleen nog maar veranderlijker worden. Misschien is de coronacrisis klein bier in vergelijking met wat ons te wachten staat. Volgens mij is vertrouwen het sleutelwoord. Een risicoleider pretendeert niet dat-ie de waarheid in pacht heeft, dat een schoonmaakmiddel het ultieme medicijn is tegen corona. Belangrijk zijn volgens mij de kernwaarden. Koers op je bestaansrecht als organisatie. Tegelijkertijd kunnen ook deze kernwaarden veranderen in een onzekere wereld. Daarom vraagt risicoleiderschap bovenal om veerkracht. Een echte risicoleider durft doelen te herzien als de situatie daar om vraagt.’
