Wat moet leidend zijn in de keuze van onderzoeksthema's? De wensen van het bedrijfsleven of de nieuwsgierigheid van wetenschappers? Dat was de centrale vraag waarop rector Henk Zijm tijdens de dies een antwoord op trachtte te geven.
Twee visies zijn er volgens Zijm ruwweg te onderscheiden. Aan de ene kant mensen die vinden dat de wetenschap de onderzoeksagenda moet bepalen. Die zijn creatief genoeg om daar zelf een keuze in te maken. Nee, menen hun tegenstanders, juist het bedrijfsleven moet het voor het zeggen hebben. Daarmee zorg je pas voor innovatie.
`Voor veel mensen is er een fundamentele tegenstelling tussen bijdragen aan de kenniseconomie en wetenschappelijke vrijheid', betoogde Zijm. `Maar, is dat zo? Of is er sprake van een paradox?'
De universiteit kan en mag zich niet onttrekken aan de snel veranderende realiteit; ze heeft immers ook een belangrijke maatschappelijke functie. `Alleen al hierom mogen wetenschappers de ogen niet sluiten voor de problemen waar een samenleving mee kampt.'
Aan de andere kant, zo stelde de rector, zorgt het utilitaire denken voor de nodige druk. Maar, vroeg hij zich hardop af, moeten onderzoekers zich primair laten leiden door nut? `In ieder geval niet door onmiddellijk nut. Dat zou de universiteit te gronde richten. Dan hebben we over twintig jaar weinig meer te bieden. Het ontslaat ons echter niet van de plicht om onderzoeksprojecten wel mede af te stemmen op de economische en maatschappelijke realiteiten.'
Zijm blijft een warm pleitbezorger van multidisciplinair ontwerpend onderzoek. `Juist in de integratie van disciplines schuilt innovatie.'
`Give a man a fish and he will eat for a day. Teach a man to fish and he will eat for a lifetime', citeerde Zijm de Chinese wijsgeer Confucius. Parafraserend: `Wij zijn er niet voor de hapklare brokken, maar om de man te leren vissen.'
UT-hoogleraar Detlef Lohse kwam tijdens zijn diesrede (`Bubble Puzzles') terug op het door Zijm aangehaalde thema. Hij was zeer stellig: `Het onderzoek naar sonoluminicentie was fundamenteel, maar de praktische toepassingen bleven maar naar boven komen. Fundamenteel onderzoek is essentieel voor innovatie; je weet nooit welke kant het op gaat. Verplichte samenwerking met het bedrijfsleven kan wellicht leiden tot verbetering van een product, maar dat is geen innovatie.'
