Bijna vier jaar bemant Kockelkoren nu de bijzondere leerstoel kunst en technologie aan de UT. Daarnaast is hij voor een halve weektaak als lector gedetacheerd bij de AKI, de Enschedese poot van hogeschool voor de kunsten Artez. Opdracht, bij beide instituten: een brug slaan tussen kunst en techniek.
Kockelkoren: `Universiteiten hebben niet alleen een hoogtechnologische, maar ook een culturele missie. Je moet bijvoorbeeld ook de culturele component van de techniek laten zien: de waarde van de ontwerpcultuur, of de manier waarop er dankzij de techniek nieuwe cultuuruitingen of subculturen ontstaan. Ik vind dat de UT zich in de federatiebesprekingen met de andere twee tu's op dat punt onvoldoende profileert.'
En een beetje interne profilering kan zijn vakgebied ook best gebruiken, erkent Kockelkoren. Vandaar - onder meer - de themadag die zijn lectoraat op woensdag 23 februari in de AKI houdt, waarbij kunstenaars, filosofen en keiharde wetenschappers precies komen vertellen hoe het er voor staat met de ontwikkeling van de mens tot machine. `We laten het publiek niet aankijken tegen een rijtje talking heads, die gaan speculeren over mogelijkheden in de verre toekomst. Wat wij willen laten zien is the state of the art: zo ver zijn we nu, en dit-en-dit kunnen we binnenkort waarmaken.'
Abstracte debatten over de mens als `cyborg' (de term is een samentrekking van cybernetica en organisme) zijn er al genoeg, vindt Kockelkoren. `Er zijn twee stromingen: de ene beweert dat de mens evolutionair gezien aan z'n eind gekomen is en verder gaat als iets dat zijn eigen soort overstijgt. Die stroming omarmt het zogeheten `transhumanisme'. De andere stroming houdt het erop dat we nog wel degelijk een keuze hebben: ontwikkelen we ons als mens steeds meer tot robocops of gaan we ons bezinnen en leggen we ons neer bij onze kwetsbaarheid en sterfelijkheid?'
Voor de themadag trok Kockelkoren vijf sprekers aan die vanuit verschillende disciplines een overzicht geven van de mogelijkheden en onmogelijkheden op hun vakgebeid. Van bioloog en schrijver Arjen Mulder verwacht Kockelkoren dat hij een update geeft van de kruisingen tussen machines en levende systemen die in de (internet)kunst de ronde doen. Frans van der Helm, biomechatronicus aan de UT en TUD, kijkt vooral naar de grenzen die het menselijk lichaam zelf stelt aan het gebruik of zelfs het fysiek inlijven van techniek.
`Een tijdje geleden werd er aan de UT volop gesproken over de showcase van de virtuele snijtafel: opereren op afstand, over de oceaan heen zelfs. Technisch kan dat misschien, maar kan de bediener van die techniek ook adequaat navigeren in die virtuele werkelijkheid? Het blijkt dat een mens steeds meer moeite met zijn handelingen krijgt, naarmate er meer technische schakels zitten tussen zichzelf en het object waar zijn handelen op gericht is.'
Ook aan het integreren van techniek in het menselijk lichaam (implantaten, protheses) zitten grenzen. Daar zijn de meeste deskundigen het wel over eens, volgens Kockelkoren. `Science-fiction-achtige verwachtingen worden al gauw gelogenstraft door de biologische mogelijkheden. De uitdaging ligt veel meer in het integreren van technische hulpmiddelen binnen de grenzen van het feilbare lichaam dan in het opheffen van de feilbaarheid van het menselijk lichaam.'
Anne Nigten, manager van het Rotterdamse `Instituut voor Instabiele Media', presenteert een aantal artistieke toepassingen van `draagbare technologie'. Kockelkoren: `Als je kunstenaars laat werken met nieuwe technologieën, verzinnen ze heel verrassende toepassingen. En juist die artistieke toepassingen zorgen ervoor dat technologie sneller de weg vindt uit de wetenschappelijke laboratoria naar een breder publieke en naar inbedding in de maatschappij.'
UT-wetenschapshistoricus Fokko-Jan Dijksterhuis behandelt tijdens de themadag de opkomst en ontwikkeling van de Duitse popfabriek `Kling, Klang', een van de aartsvaders van de elektronische muziek en tenslotte vertelt kunstenares Rosanne van Klaveren over haar betrokkenheid bij `Braintec', een project waarbij via hersenimplantaten menselijke herinneringen kunnen worden vastgelegd en naar believen weer gedownload of geupload kunnen worden.
Voor Kockelkoren is de themadag geslaagd als meer UT- en AKI-studenten in hun stages en afstudeeropdrachten de raakvlakken tussen kunst en technologie gaan opzoeken. `We hebben nu al de minor `kunst, media en technologie', maar er is veel meer mogelijk, op allerlei vakgebieden. Bovendien: de verschillen tussen kunstenaars en technologen zijn veel minder groot dan je denkt. Ze zijn allebei zeer creatief, maar technici moeten binnen de dranghekken blijven van allerlei eisen op het gebied van precisie, veiligheid, economie, et cetera. Bij kunstenaars staan die dranghekken veel verder weg, of ze springen er overheen.'
Themadag `De Mens- Machine': woensdag 23 februari van 11 tot 17 uur. AKI, Hal 2. Toegang gratis.
Petran Kockelkoren: `Er zijn grenzen aan het fysiek inlijven van techniek.' (Foto: Arjan Reef)
