Woudstra was twee keer eerder in Belarus, zoals de Wit-Russen hun land noemen. De eerste keer, in september 2000, bezocht hij er drie van de twaalf universiteitssteden om studenten te vertellen over de principes van democratie. De tweede keer in het voorjaar van 2001 woonde hij een democratiseringscongres in Minsk bij. Dat bezoek zal hij niet snel vergeten. Hij kwam er in aanraking met de KGB die in Belarus erg actief is en weinig moet hebben van bewegingen die het regime van president Loekasjenko dwarsbomen.
Toch ging Woudstra voor een derde keer terug. Afgelopen zaterdag kwam hij thuis van een reis die niet geheel zonder risico's was. Waarom? De student wilde de verkiezingen, het sluitstuk van het LSVb-project, bijwonen. 'Ideologische overwegingen en een klein stukje sensatiezucht speelden een rol. Maar bovenal wilde ik aan de studenten daar laten merken dat wij er vertrouwen in hebben. Hen een hart onder de riem steken.'
Dat was geen overbodige luxe, want studenten in Belarus hebben het niet gemakkelijk. Wie één college mist wordt uitgesloten van examens en kan zijn diploma vergeten. Wie in de oppositie gaat, moet waken voor de KGB.
Desondanks probeert de Belarusian Student Association (BSA) studenteninspraak te realiseren. En de LSVb helpt daar sinds 1999 bij met een project, gefinancierd door het ministerie van Buitenlandse Zaken. De LSVb wierf daartoe twaalf studenten, onder wie Woudstra. Doel van het project: het opzetten van studentenzelfbestuur, onafhankelijk van de universiteit.
Een zware missie. Woudstra: 'Universiteiten in Belarus zijn op de sovjetleest geschoeid. Er wordt gezorgd dat studenten vertrouwd raken en blijven met de ideologie van de oude sovjetstaat. Probeer daar maar eens met democratieaan te komen. Er is wel een vakbond voor onderwijs maar die is door president Loekasjenko goedgekeurd en daar hebben studenten dus weinig aan.'
De studenten die de democratiseringslessen van de LSVB bijwoonden en besloten verkiezingen te organiseren, kunnen zichzelf behoorlijk in de vingers snijden. 'Een van de universiteiten heeft gezegd: jullie mogen hier best verkiezingen organiseren, maar reken er niet op dat jullie ooit weer een voldoende zullen krijgen.' Andere universiteiten verboden de verkiezingen doodleuk. In vier universiteitssteden lukte het wel. Woudstra bezocht er drie: Brest, Vityebsk en Orsha. Maar in Orsha kwam hij er niet in om de verkiezingen waar te nemen. 'De verkiezingen werden daar in een studentenhuis gehouden. De conciërge wilde ons als buitenlanders niet binnenlaten. Waarom niet, vroegen we. Hij zei: er heerst hier nu eenmaal een regime dat anders is dan in de rest van de wereld.'
Uiteindelijk werden de verkiezingen zonder de buitenlandse delegatie gehouden. Waar Woudstra en zijn vier reisgenoten wel bij de stemming mochten zijn, leverde hen dat een dubbel gevoel op. 'Aan de ene kant waren de organisatoren heel blij dat het was gelukt. Er werd gedronken en gelachen. Aan de andere kant zag je aan de mensen die gekozen waren dat ze de verantwoordelijkheid zwaar voelden wegen. Het is niet zonder risico om in Belarus actief te zijn.'
Woudstra verhaalt over een meisje dat hij er heeft leren kennen. Zij leidt een lokale tak van de BSA en heeft daarmee het werk van haar vriend overgenomen. Want die is een jaar geleden zomaar spoorloos verdwenen. 'Ze heeft geen idee of hij ergens in de gevangenis zit of misschien is gevlucht en ondergedoken. Maar ze wil zijn werk voortzetten. Dat mensen onder zulke omstandigheden doorgaan, ongelofelijk.
'In het begin dacht ik: waar hebben wij het in Nederland dan eigenlijk over. Aan de andere kant is wat in Belarus gebeurt te vergelijken met de studentenopstanden in de jaren zeventig. Natuurlijk zijn de omstandigheden daar véél extremer, maar ook in Nederland hebben studenten voor hun rechten moeten knokken.'
En nu? Heeft Woudstra vertrouwen in de toekomst? 'Het zal erg moeilijk voor de raden worden om echt iets te betekenen. Ze moeten met kleine praktische dingen beginnen om de studenten te bereiken.'
Het LSVb-project is nu ten einde. Woudstra vertelt dat inmiddels de Zweedse studentenvakbond het stokje heeft overgenomen. Ook voor hem zit de taak erop. 'Maar ik ga zeker nog terugom vrienden te ontmoeten. Voor hen is het belangrijk om te weten dat wij begrijpen en beseffen wat daar aan de hand is. Veel mensen hebben geen idee. We kwamen bijvoorbeeld Amerikanen tegen. Die gingen daar jagen en vonden het geweldig dat dat zomaar kon. Dat de bevolking van Belarus onderdrukt werd? Ze hadden geen idee. Vonden het een prachtig land.'
Jannie Benedictus
Organisatoren van de studentenverkiezingen in Orsha.
