De Ridder bekleedt sinds 1 augustus jongstleden de bijzondere leerstoel toekomstonderzoek, die is ingesteld door de Stichting Toekomstbeeld der Techniek/Beweton. De komende drie jaar houdt hij zich - in zijn aanstelling voor 0,25 fte - vooral bezig met de invloed van ICT op het gedrag van ondernemers, consumenten, werknemers en kiezers, en de gevolgen hiervan voor de toekomst van het bedrijfsleven en de overheid.
Een belangrijke drijfveer daarbij is voor De Ridder het nader tot elkaar brengen van de toekomstbeelden van de leek en de professional. Sterker nog: 'We zijn verplicht om die confrontatie aan te gaan,' aldus De Ridder. 'Een belangrijke taak van de wetenschap is om de kloof met het publiek te dichten en daarmee dienstbaar te zijn aan de maatschappij. Het is dus van het grootste belang om ervoor te zorgen dat wetenschap en technologie met 'het volk' in gesprek raken en blijven, wil je dingen in beweging krijgen.
'Mensen zijn namelijk gewend om toekomstgericht te denken: iedereen heeft wel een mening over de toekomst van de samenleving, een betere wereld, het hiernamaals, zelfverheffing, kinderen krijgen; alleen wordt daar in toekomstonderzoek bijna nooit iets mee gedaan en wordt er alleen vanuit wetenschappelijk en technologisch perspectief naar de toekomst gekeken. Door de ontsluiting via het internet zijn talloze scenario's, verkenningen en modellen beschikbaar. Ik vind het mijn opdracht om die kennisbanken toegankelijk te maken.'
De Ridder combineert zijn UT-baan met het directeurschap van de Stichting Maatschappij en Onderneming, een onafhankelijk kenniscentrum dat de dialoog tussen bedrijfsleven, overheid en samenleving stimuleert. Voordat hij twintig jaar gelden bij de SMO belandde, werkte De Ridder vijf jaar als wetenschapper in Rotterdam en acht jaar als concernstrateeg in het bankwezen.
Waren zijn verkenningen bij de voorloper van de ING-Bank nog van macro- en financieel-economische aard, de middellange-termijn verkenningen die de SMO maakt, worden uitgevoerd in opdrachtvan een breed scala aan opdrachtgevers uit het bedrijfsleven en de overheid. 'Op verzoek onderzoeken wij de toekomst van een bepaald fenomeen voor een onderneming, een politieke partij, een instituut, een bedrijfstak. Wij maken een inventarisatie van de state of the art van een bepaald gebied en bekijken van daaruit welke kant het in de toekomst op zou kunnen gaan.'
Met toekomstvoorspellers heeft De Ridder weinig op. Wel durft hij van zichzelf te zeggen dat hij 'redelijk bedreven' is in 'een paar jaar vooruitlopen op bepaalde ontwikkelingen.' Zo publiceerde de SMO in '98 al een boek, getiteld 'De onvermijdelijke culturele revolutie', waarin onder meer de teloorgang van het Nederlandse politieke systeem werd voorspeld.
De Ridder: 'Als je de ontwikkelingen in de afgelopen jaren op een rijtje zet, kun je vrij duidelijk aangeven dat de spanningen dusdanig toenemen dat het systeem een keer ontploft. Alleen was daar tot voor kort nog geen gehoor voor. Dat is meteen het moeilijkste aspect van toekomstverkenningen: je komt vaak met beelden, waarvan mensen zeggen dat ze niet in hun denkwereld passen. En op het moment dat het dan zo ver is dat een fenomeen als Fortuyn Den Haag op zijn kop zet, komt dat voor velen als een schok, terwijl de trends al een paar jaar zichtbaar waren.'
De trend doortrekkend naar de politiek van de toekomst voorziet De Ridder het failliet van de oude politieke partijen. Partijprogramma's die door het partijkader worden vastgesteld en vervolgens het kader vormen waaraan parlementariërs en ministers zich moeten houden, behoren straks tot het verleden, verwacht De Ridder. In de plaats daarvan komt een systeem waarbij partijen opereren als platenmaatschappijen: ze kopen een artiest die bij hun label past. In het geval van een politieke partij is de 'artiest' iemand met ideeën (en een 'fanclub') die zich - met name via de media - met succes als kandidaat-politicus heeft gemeld. De politieke partij maakt vervolgens van die ideeën een partijprogramma. De Ridder: 'Mensen vinden dat nu nog een gek beeld, maar je ziet nu al dat er steeds meer mensen zijn die roepen dat ze gaan proberen om in de Tweede Kamer te komen.'
Wat De Ridder beoogt, is mensen net een stukje verder te laten kijken en denken. 'Aankondigen dat een bepaald systeem ten onder gaat en daar niets voor in de plaats zetten, vind ik niet zo interessant, want dan heeft een discussie over de toekomst geen zin. Het is veel creatiever en opbouwender om een paar nieuwe toekomstmodellen te bouwen en mensen daarover te laten praten. Met de reacties die dat losmaakt, kun je beslissers aan informatie helpen, waarmee ze stagnerende besluitvormingsprocessen vlot kunnen trekken.'
Dat prikkelende ideeën tot verrassende reacties en creatieve oplossingen kunnen leiden, weet De Ridder uit de ervaringen met zijn Instituut voor Idiote Ideeën, een spin-off activiteit van de SMO en opvolger van de Raad voor de Toekomst. Het (virtuele) instituutlanceert regelmatig stellingen als 'handel in voorkennis moet meer gestimuleerd worden', 'geen blauw op straat' of helpt een cateraar aan creatieve ideeën voor het werven van personeel.
Ook tijdens zijn UT-hoogleraarschap wil De Ridder een website ontwikkelen, waarmee 'het publiek' betrokken wordt bij wetenschappelijke onderwerpen met een emotionele landing, zoals bijvoorbeeld genetische modificatie. 'Het moet iets worden waarbij mensen hun persoonlijke ervaringen en toekomstbeelden over het onderwerp geven en vervolgens via de site een tekst terugkrijgen, die in verhaalvorm een of meer aspecten van hun standpunt behandelt. Op die manier kun je mensen sterken in het vormen van hun eigen mening.'
De site wordt pas over geruime tijd operationeel. Een voorloper ervan wordt op dit moment getest in een SMO-project rondom alcohol, drugs en jongeren. De rudimentaire demo-versie hiervan is te vinden op http://www.genot.nu.
Menno van Duuren
Wim de Ridder: 'Politieke partijen gaan opereren als platenmaatschappijen: ze kopen een artiest in die bij hun label past.'
