Twente profileren als Silicon Valley aan de Dinkel? Niet doen! Eenzijdigheid is vragen om moeilijkheden, leert het textieldrama van de vorige eeuw. Diversiteit is veel verstandiger: dat maakt de economie minder kwetsbaar en het woonklimaat aantrekkelijker.
Dat vindt Gert-Jan Hospers, universitair docent economie bij de (nieuwe) faculteit Bedrijf, Bestuur & Technologie. We spreken hem dinsdag, de dag dat de aangekondigde sluiting van de Enschedese Ericsson-vestiging nog krachtig nadreunt in de regionale media. Driehonderd banen gaan er verloren bij het paradepaardje van de Twentse kennisintensieve bedrijvigheid.
Een gevoelig verlies, zo lijkt het. Maar uit cijfers die Hospers verzamelde over de werkgelegenheid bij kennisintensieve bedrijven in de regio, blijkt dat het - puur getalsmatig - om een bijna verwaarloosbaar aantal gaat: in 2001 telde de hele Twentse kennisintensieve sector 43.250 banen. Beperkt men de branche tot kennisgenererende bedrijven (dus onder weglating van de bedrijven die hoogwaardige kennis 'slechts' toepassen), dan hebben we het over een totaal van 24.350 banen.
Dit 'drama voor de regio', waar bestuurders en media over spreken, valt dus wel mee?
'We hebben het hier natuurlijk wel over de meest hoogwaardige vorm van kennisintensiviteit, met een groot uitstralingseffect voor de regio. Het gaat om 300 zuivere R&D-banen, waar er tot nu toe maar 900 van waren in de regio. Ik kan me nog goed de hallelujastemming herinneren toen Ericsson twaalf jaar geleden werd binnengehaald: een buitenlands bedrijf met een wereldreputatie dat voor Twente kiest, mede door de aanwezigheid van de UT, dat was iets geweldigs. Maar nu er sprake is van een recessie en een verzadigde telecommunicatiemarkt, wreekt het zich toch dat Ericsson Enschede maar een 'filiaalbedrijf' is. Voor de regio is het vooral een schok om te merken dat daarover in het buitenland beslist wordt. Als het bedrijf van de regio zelf was geweest, was daar - ook bij een tegenvallende conjunctuur - toch anders mee omgegaan.'
Dus de psychologische schade is groter dan de economische?
'Als je je heel nadrukkelijk profileert als ict-regio stel je je natuurlijk heel kwetsbaar op: hoe harder je achter hypes aanloopt, hoe conjunctuurgevoeliger je bent. Als dan zo'n grote R&D-afdeling wegvalt krijgt je imago een behoorlijke deuk.'
Nog harder inzetten op het promoten van Twente als ict-regio en het werven van kennisintensieve bedrijven is volgens Hospers dus niet de manier om het verlies van Ericsson op te vangen. Bovendien is Twente helemaal niet zo kennisintensief, want het percentage banen in die sector ligt zelfs onder het landelijke gemiddelde, wijzen de cijfers van Hospers uit. De kennismakers onder de Twentse bedrijven zijn goed voor bijna 1 op de tien banen in de regio, en dat komt nagenoeg overeen met het landelijk gemiddelde; de kennistoepassende bedrijven in Twente zorgen maar voor 17 procent van de werkgelegenheid, terwijl het landelijke percentage 22 is. Bovendien: de gemeente Enschede heeft van de 25 grote steden in Nederland het laagste aantal hoger opgeleiden onder haar ingezetenen. Met 14 procent blijft de hoofdstad van de 'kennisintensieve' Twentse regio ver achter bij de Randstad (30 procent hoger opgeleiden) en zelfs Groningen (25 procent).
Een regio die zich niet blind staart op high tech maar een grotere diversiteit biedt aan bedrijvigheid èn aan sociaalculturele voorzieningen heeft volgens Hospers een veel grotere kans om bedrijven en hoger opgeleiden aan zich te binden. 'In de slag om bewoners, bedrijven en bezoekers moet Twente concurreren met een heleboel ander regio's, van Manchester tot Milaan, die allemaal dezelfde basisvoorwaarden bieden: een prima infrastructuur met altijd wel een universiteit in de buurt. Er zijn dus niet zo veel dingen waarmee je je als regio kunt onderscheiden; dat zit hem dan vaak in kleine dingen en in een hele goede marketing.'
Van de promocampagnes die inzetten op Twente als ict-regio of op de 'rust en ruimte' in de groene omgeving moet Hospers niet veel hebben: het creëren van een technische monocultuur is funest voor de kwaliteit van het vestigingsklimaat en met de rust- en ruimtebenadering trek je geen dynamische dertigers en veertigers aan, maar bejaarden en 'Twenteniers'. Hospers: 'Je kunt van Twente natuurlijk een zorgvalley maken voor bejaarden. Dat vind ik prima, maar dan ben ik weg en dat geldt denk ik ook voor mijn meeste collega's en leeftijdgenoten.'
Waar Enschede volgens Hospers behoefte aan heeft is een grotere stedelijke diversiteit, met een betere vertegenwoordiging van de zakelijke dienstverlening en de alfa- en gammasectoren, zowel in opleidingen als in bedrijvigheid. 'Regionale bestuurders staren zich vaak blind op boegbeeldprojecten - weer een bedrijventerrein of een ijsbaan -, maar wat minstens zo belangrijk is, is het vereenvoudigen van regels om in de stad een antiekwinkel, een muziekhandel of een tapas-restaurant te beginnen. Daar maak je een stad ook levendig en aantrekkelijk mee.'
Een opvolger voor Ericsson hoeft wat Hospers betreft bepaald nietuit de ict-hoek te komen. 'Als je ervoor kiest om innovatieve bedrijvigheid te stimuleren, richt je dan niet exclusief op sexy ict- en hightech-bedrijven uit het buitenland, maar kijk vooral naar de innovatieve kracht van bedrijven die hier al verankerd zijn en die niet zomaar omvallen bij een recessie zoals nu. Ook die traditionele bedrijven doen aan R&D, zelf of samen met anderen. En die zijn goed voor bijna 16.000 van de ruim 24.000 banen bij de Twentse kennisgenererende bedrijven. Als die in staat zijn tot - lelijk woord - 'glokalisering', het combineren van global trends, nieuwe technieken, en lokale tradities, dan ben je als regio veel minder kwetsbaar.'
Menno van Duuren
Gert-Jan Hospers: 'Combineer global trends, nieuwe technieken en lokale tradities.'
