Staatssecretaris Nijs is een liberale zakenvrouw. De tucht van het bedrijfsleven past ze onverkort toe op het hoger onderwijs. 'We moeten succesfactoren formuleren.'
De afgelopen tien jaar heeft Annette Nijs (40) voor Shell gewerkt, onder andere als global e-commerce manager. Ze was gestationeerd in Oman, Londen, Houston en Manilla. De zakenvrouw, ooit voorzitter van de Jongeren Organisatie voor Vrijheid en Democratie (JOVD), gaat voor de liberalen wederom de politiek in.
De bestuurswetten van het zakenleven past ze onverkort toe op onderwijs. Zoeken naar win-winsituaties, minder wellesnietesdiscussies en heldere taal, dat wil ze van Shell meenemen naar de politiek.
Die denktrant is in Den Haag niet gebruikelijk. Tot haar verbazing werkt OC&W bijvoorbeeld nauwelijks met streefcijfers. 'We moeten succesfactoren formuleren', stelt Nijs. 'Wanneer is bijvoorbeeld de invoering van de bachelor-masterstructuur een succes? Er stond niet op papier hoeveel procent van de opleidingen dit jaar het BaMa-stelsel moest invoeren. Het is tachtig procent geworden. Dat is wellicht goed, maar misschien had het honderd procent moeten zijn. Ik wil zulke criteria vaststellen, liefst samen met de instellingen.'
Ook eventuele topmasters gaat zij op die manier bekijken. 'Een van de criteria voor een topmaster kan zijn: heeft het bedrijfsleven iets aan iemand die de topmaster doorlopen heeft? Als dat niet het geval is, kun je misschien het bedrijfsleven inhoudelijk bij de master betrekken.'
Je kunt geen hoek van onderwijsland bedenken of Nijs denkt er zakelijk over. Er komt derhalve, tegen de gewoonte in, één bekostigingsstelsel voor het hele hoger onderwijs. Bovendien geldt voor zowel HBO als WO dat sommige masters wel en andere masters niet bekostigd zullen worden. 'Of het onderscheid tussen HBO en WO dan geheel wegvalt? Nee, universiteiten hebben natuurlijk een heel andere traditie waaruit ze kunnen putten', aldus de staatssecretaris.
Natuurlijk speelt ook de inhoud van opleidingen mee. Nijs: 'Er komt een nationaal accreditatie-orgaan, dat strenger zal zijn dan de visitatiecommissies. Alle instellingen denken dat hun huidige curriculum goed genoeg is voor een master, maar in een aantal gevallen is dat misschien niet zo. Ik ga gedurende de rit regelmatig aan de betrokken partijen, waaronder zeker ook het bedrijfsleven, vragen: is dit goed genoeg voor een master?'
Over de gewraakte efficiency-korting voor de onderwijsinstellingen is ze op dezelfde manier duidelijk: 'Ik noem het zelf altijd bezuinigingen. Efficiency-korting suggereert dat de universiteiten niet efficiënt werken, en dat is te simplistisch.'
Al twintig jaar wordt er op onderwijs bezuinigd. Nijs: 'Dat komt doordat er geen duidelijkheid is over wat de overheid wil, kan en moet betalen. Moet de overheid tweede en derde studies betalen? Moet zij meer betalen voor studenten uit het kunstvakonderwijs dan voor studenten techniek? Als iemand een bovenmodaal inkomen heeft, moet de overheid dan nog bijbetalen als hij gaat studeren? Over dat soort vragen wil ik duidelijkheid scheppen.'
Een soortgelijke vraag is natuurlijk hoeveel een student zelf moet bijdragen aan zijn studie. 'Als je een goed inkomen verwerft dankzij je studie, dan kun je ook een deel van de studiekosten terugbetalen', vindt Nijs. Zij wil het systeem van de studietaks onderzoeken, waarbij de student na zijn afstuderen een deel van zijn beurs via de belasting terugbetaalt. 'Dat kan vijftig of honderd procent van de beurs zijn, of misschien helemaal niets.'
Collegegelddifferentiatie voor topmasters moet kunnen, vindt de staatssecretaris. 'Als een opleiding een duidelijke meerwaarde heeft, mag je er van de student ook meer geld voor vragen. En als de overheid überhaupt topmasters wil financieren, dan komen topmasters van HBO's ook in aanmerking.'
Nijs, die zelf jaren bij een multinational heeft gewerkt, wil ook in het hoger onderwijs fusies vergemakkelijken. 'De Inholland hogeschool heeft nu niet optimaal baat bij zijn schaalvergroting, omdat hij bestuurlijk niet geheel mag fuseren.' Daarmee zet ze het beleid van haar voorganger Loek Hermans voort.
De wildgroei aan opleidingen in het hoger onderwijs wil ze aanpakken. 'Er is nu ongezonde concurrentie in de markt. Als iemand een succesvolle opleiding bedenkt, gaan anderen die meteen kopiëren. Instellingen zouden zich op hun sterke punten moeten richten. Zelfregie is daarbij ongelooflijk belangrijk.'
Maar was het niet juist de falende zelfregie die de wildgroei aan opleidingen veroorzaakte? 'Ik wil niets afdwingen als dat niet nodig is. Maar als de zelfregie faalt, dan grijp ik in. Ik geef de sector niet de gelegenheid onder zelfregie uit te komen.'
Ook in het wetenschappelijk onderwijs wil Nijs het aantal opleidingen reduceren. 'Er zijn nu bijvoorbeeld tien opleidingen psychologie. Dat kunnen er best vijf minder zijn. Die opleidingen hebben basiskosten die je op die manier kunt terugdringen. Als universiteiten zich op hun sterke punten richten, krijg je beter onderwijs en beter onderzoek.'
