Behaaglijk is het niet om op een verlaten station op een verlate trein te wachten. Camera's die de stationsomgeving registreren, moeten dat onveilige gevoel wegnemen. Maar Lynsey Dubbeld, aio bij WMW, heeft daar zo haar vraagtekens bij.
De Nederlandse Spoorwegen besloten onlangs om op 77 kleinere stations in het land géén camera's te plaatsen. Verontwaardiging alom. Camera's immers, registreren ongeregeldheden en geven reizigers een gevoel van veiligheid. Hetzelfde geldt voor cameratoezicht in uitgaansgebieden en in andere publieke ruimtes. Maar onderzoeker Lynsey Dubbeld (27) vraagt zich af of we door die -vermeende- voordelen, de nadelen niet over het hoofd zien. De aio bij de vakgroep Systematische Wijsbegeerte doet al drie jaar onderzoek naar de privacy-aspecten van cameratoezicht.
'Het publieke debat is erg vóór camera's. En ook de politiek lijkt er blij mee. Immers, met camera's beveiligen we de samenleving. Ik sta nogal sceptisch tegenover wat camera's kunnen doen. Heb er persoonlijk altijd een nogal onbehaaglijk gevoel bij. Want, verandert de samenleving niet doordat we overal camera's ophangen? Worden er geen veranderingen in gang gezet die we achteraf misschien betreuren?'
'Ik heb voor dit onderzoek veldwerk gedaan bij de NS. Een station vind ik een interessante ruimte. Er komen allerlei verschillende mensen. Bovendien vormt een station enerzijds een publieke ruimte, maar is het anderzijds een plek in eigendom van private partijen. En dat betekent dat niet alleen de overheid beelden van ons heeft, maar ook private bedrijven.
'De NS draait momenteel een project met gecentraliseerd camera-toezicht. Op het Centraal Station in Amsterdam is een soort regieruimte ingericht waar beelden van 43 stations binnenkomen. Die worden 24 uur per dag in de gaten gehouden. Het verminderen van het onveiligheidsgevoel van mensen is het eerste doel van het project. Een nevendoel is het opsporen van bewijsmateriaal. De spoorwegpolitie komt er regelmatig een bandje halen.'
'Uit onderzoek blijkt dat mensen zich nog altijd het meest veilig voelen in gezelschap van andere mensen die ze er betrouwbaar uit vinden zien. Een goed verlicht station helpt ook. Maar camera's inzetten? Ik vind het fundamenteel verkeerd om camera's te gebruiken om een gevoel van veiligheid te creëren. Wat maakt dan dat mensen zich veilig voelen? De camera? Het feit dat de beeldenbekeken worden?'
'Begrijp me niet verkeerd. Ik snap dat camera's een rol kunnen spelen om veiligheid te waarborgen, maar ik zou ze niet zomaar inzetten. Ze kunnen onderdeel zijn in een mix van maatregelen. Op de vraag "Cameratoezicht, ja of nee?" moet "Nee, tenzij" volgens mij het antwoord zijn. Het huidige beleid is "Ja, mits.'
'Ik vind het jammer dat in de discussie over cameratoezicht het privacy-aspect bijna altijd het onderspit delft. Het openbaar belang van een veilige samenleving zet het individuele belang van bescherming van de persoonlijke levenssfeer opzij. Dat brengt ook weer de vraag met zich mee of we überhaupt recht op privacy hebben in de publieke ruimte. Het recht op privacy is van oudsher gericht geweest op het afschermen van een persoonlijke levenssfeer en het waarborgen van een zekere mate van anonimiteit en onbezien blijven. Wat mij betreft blijft zo'n recht niet beperkt tot de privésfeer van het huis, maar geldt het ook voor de gedragingen van burgers in de publieke ruimte. Zeker nu niet alleen de overheid maar ook private partijen toezicht uitoefenen op de openbare weg.
'Ik pleit ervoor om meer aandacht te schenken aan de privacy-aspecten in de discussie over cameratoezicht. Want straks komen we in een situatie terecht die we helemaal niet willen. Neem nu dat geval met Volkert van der G. Een speciale noodwet zorgt ervoor dat het cameratoezicht in zijn cel geoorloofd is. Maar het riscio bestaat dat we dan op een glijdende schaal belanden. Waar trekken we de grens? En vinden we straks cameratoezicht in elke cel en op iedere hoek van de straat toelaatbaar?
'Ik beschrijf in mijn boek een aantal manieren om de aandacht op privacy te vestigen. Je kunt wetgeving inzetten om een balans te vinden tussen veiligheid en privacy. Er zijn veel burger-rechtgroepen die kritische noten bij cameratoezicht plaatsen. Burgers kunnen zich actiever opstellen, een klacht indienen, of een kopie van een bandje opvragen.
'Camera's vestigen bepaalde machtsrelaties in de samenleving en om ongebreidelde machtsuitbreidingen te voorkomen is regulering nodig. Het waarborgen van privacybescherming kan een manier zijn om dat te doen. Maar in veel debatten wordt er maar weinig aandacht aan privacy geschonken. Dat komt vooral doordat bepaalde partijen, zoals NS of gemeentebesturen, geen belang hebben bij het garanderen van die bescherming en er daarom niet over spreken.
'Wat privacy precies is, valt moeilijk te omschrijven. Ik hoop tot een duidelijke definitie te komen, een waardevol begrip, waardoor het minder snel onder tafel geschoven wordt.
'De eerste serie van Big Brother vond ik fascinerend. Het was een unicum. Het concept Big Brother is watching you is een klassiek idee. Stel dat elke stap die je zet geregistreerd zou worden? Zijn mensen daar op termijn onverschillig onder of voelen ze zich juist onbehaaglijk? Passen ze hun gedrag aan? Een interessante vraag.
'Hier op de universiteit hangen ook volop camera's. Zelfs in hetsportcentrum. Dan zit ik me daar in het zweet te werken en dan denk ik: waarom wordt dit in vredesnaam opgenomen. En: zou ik de enige zijn die zich dat afvraagt?'
Jannie Benedictus
Lynsey Dubbeld: ...zou ik de enige zijn die zich dit afvraagt...?
