Onverwacht keerde Annette Nijs (VVD) terug op Onderwijs. Terugblikkend op haar eerste termijn als staatssecretaris wil ze wel iets veranderen aan haar manier van communiceren. Maar haar geloof in topcollegegelden en selectie van studenten is rotsvast.
Er is het afgelopen jaar nogal wat over u heen gekomen...
'In mijn eerste jaar heb ik voor de buitenwacht en de Tweede Kamer niet duidelijk kunnen maken waar de scheidslijn lag tussen beleidsvoorstellen en de discussie over mijn langetermijnvisie. Sommigen dachten dat mijn ideeën proefballonnetjes waren voor concrete plannen bij OC&W. Dat is jammer, maar het is in Den Haag nu eenmaal 'not done' om zo'n visie te presenteren, omdat je dan als het ware over je eigen termijn heen regeert. De Tweede Kamer oriënteert zich dus ook op die vier jaren.'
U vindt de Tweede Kamer kortzichtig?
'Dat zeg ik niet. Maar ik moet natuurlijk ruimte krijgen om mijn eigen visie neer te leggen. Ik heb me voorgenomen die duidelijk te onderscheiden van het beleid. Hoe dat gaat gebeuren, kan ik nu nog niet zeggen. Het moet op een manier die aansluit bij het politieke proces. Hoewel het niet betekent dat ik me altijd aan de heersende mores zal houden. Daarnaast zal ik me vaker in het veld melden.'
Annette Nijs krijgt hoorcollege?
'Misschien ga ik er wel een geven. Nu kom ik bij een werkbezoek vaak niet verder dan de bestuurskamer. Wat ik daar hoor is erg interessant, maar het is niet het volledige beeld. Fortuyn had het altijd over de kloof tussen de politiek en burger. Voor mij betekent dit dat ik me vaker tussen studenten en hoogleraren ga begeven.'
Met uw portefeuille komt u dankzij D66 in de schijnwerpers. En de 700
miljoen extra voor onderwijs is beperkt.
'Er worden de komende jaren knopen doorgehakt die het hoger onderwijs aanmerkelijk kunnen verbeteren. Studeerbaarheid wordt een belangrijk element binnen mijn beleid om het rendement te verhogen. Ook een discussie over toelatingsbeleid is in dat licht van belang. Onderwerpen als topmasters, selectie aan de poort en collegegelddifferentiatie horen daar bij.'
Het rapport over selectie bevatte een pleidooi voor meer onderzoek en het document over de topmasters zei nagenoeg niets over topcollegegelden. Niemand wil daaraan zijn vingers branden.
'Daar zit wel een kern van waarheid in. Het zijn duidelijk onderwerpen waarop in Nederland nog een taboe rust. Maar het zijn ook instrumenten waarmee de rendementen omhoog kunnen. En als we eerlijk zijn: mensen die nu gemiddeld een acht of hoger scoren op het vwo hoeven niet mee te doen aan een fixus. Alsof dat geen selectie is...'
U verkondigde onlangs dat de sleutel tot rendementsverhoging ook bij
de studenten ligt. Hoe zit het met de academische vorming?
'Ik vraag van studenten dat ze zich bewust zijn van de periode die ze doormaken. Die moet zo aangenaam mogelijk zijn, maar tegelijk probeer ik ze duidelijk te maken dat ik er niet zit om jaren lanterfanten te bekostigen. Ik heb geen moeite met mensen die in hun propedeusejaar ontdekken dat ze verkeerd zitten en wat anders gaan doen. Een jaar in een bestuur zitten of iets maatschappelijks gaan doen, dat kan natuurlijk ook.'
Met selectie en topcollegegelden kun je niet alle problemen oplossen. Neem de vergrijzing, al die docenten die in de top van hun salarisschaal zitten.
'Bij veel instellingen staat het personeelsbeleid, vaak vanwege fusies, nog in zijn kinderschoenen. Zo zijn er ook te weinig vrouwelijke onderzoekers of aio's. In magere tijden gaat toch vaak diegene die er het laatst bijkomt ook weer als eerste uit. Vaak zijn dat jongeren. Dat moet anders, maar als staatssecretaris heb ik daarin een beperkte rol. In de eerste plaats is dat aan de instellingen.'
Nog een kwaliteitsprobleem, volgens de Onderwijsinspectie: het BaMa-stelsel. Onduidelijke voorlichting, te weinig overstapmogelijkheden, te smalle bachelor, en in veel gevallen een cosmetische operatie. Mislukt?
'Helemaal niet. Het Angelsaksische model moet uiterlijk 2005 zijn ingevoerd. Ik kan me voorstellen dat er tijdens de overgangssituatie voor is gekozen de bestaande opleidingen overte zetten naar bachelors. Zolang het maar niet bij een papieren exercitie blijft. Gaande de invoering kijken we naar de dingen die anders moeten. Die passen we dan aan.'
Onderwijsdeskundige Uulkje de Jong zegt dat de bachelors een ideaal uitstapmoment worden en dat veel studenten daarom de masters links laten liggen.
'Dat hoeft op zich geen probleem te zijn. In de Angelsaksische landen is dat vaak al zo. Zolang de masteropleidingen maar niet leeg worden en dat verwacht ik niet. En voor sommige mensen is het misschien een uitkomst. Als je wilt studeren en je denkt dat je de masters niet aankunt. Tegen de tijd dat het zover is, kan zo'n student dat altijd nog zien.'
Deskundigen vrezen dat studenten de wijk nemen naar het buitenland. Wat van ver komt, lijkt beter en is nog goedkoper ook.
'Het gaat er om dat ze hier goed onderwijs kunnen volgen. En met alle respect: ik zit hier niet om studenten binnen de landsgrenzen te houden.'
Hop
Annette Nijs
