Vier jaar zat Huib de Jong in het college van bestuur, tijdens een van de roerigste perioden uit de UT-historie. Tijdens zijn sabbatical - vanaf januari - draait hij de film nog eens terug. `Ik heb behoefte aan wetenschappelijke reflectie op vier hectische jaren.'
Huib de Jong (50) begon zijn UT-loopbaan 25 jaar geleden als onderwijsmedewerker bij de toenmalige faculteit bestuurskunde. Hij werd er hoogleraar, later decaan. In 2001 trad hij toe tot het destijds vijfkoppige college van bestuur. Aan de vier jaar lidmaatschap van het college, inmiddels geslonken tot een driemanschap, had hij nog wel een periode vast willen knopen, Maar het mocht niet zo zijn. De raad van toezicht koos voor een technische rector (Henk Zijm) en een - nog te benoemen - collegevoorzitter van buiten de UT. Willem te Beest blijft de financiële man in het CvB.
Bitter is De Jong er geenszins over. `Waarom zou ik? De UT is in al die 25 jaar erg goed voor mij geweest. Dat er voor mij geen plaats is in het nieuwe college heeft mij niet overvallen. Als je ziet welke ontwikkeling de UT de laatste jaren heeft doorgemaakt en wat er de komende tijd moet gebeuren in de externe profilering, met name in het overleg met de drie tu's, is de keuze voor een technische rector een hele logische.'
Het college dat in januari 2001 aantrad presenteerde al gauw een aantal ingrijpende hervormingsplannen. De weerstand die de plannen intern opriepen culmineerde zelfs in een bestuurscrisis, maar uiteindelijk vonden mega-operaties als faculteitsfusies, reorganisatie van de dienstverlening en `kanteling' van de onderzoeksinstituten toch plaats.
Heb je nooit gedacht: `waar ben ik in godsnaam aan begonnen?'
`Toen we met het nieuwe college aantraden hadden we uitvoerig met elkaar gesproken over - naar onze vaste overtuiging - de juiste koers voor de UT. Maar kort nadat we onze plannen hadden gepresenteerd ging er inderdaad van alles mis, tot een bestuurscrisis aan toe. Dat heeft me wel overvallen, ja. Ik had nooit gedacht dat er op de UT zoiets mogelijk zou zijn. Achteraf is het natuurlijk allemaal wel te verklaren. Belangrijke factor was dat we gewoon meer ruimte en tijd hadden moeten nemen om over onze toekomstplannen te communiceren.
Ondanks de forse hobbels die in het begin van zijn zittingsperiode moesten worden genomen, zijn er vervolgens door het college toch `flinke stappen' gezet, volgens De Jong. Wat betreft zijn eigen portefeuille (onder andere onderwijs en personeelszaken) kijkt hij `met redelijke tevredenheid' terug op onder meer de `vrij rimpelloze invoering' van de bachelor-master-structuur, inclusief de aanpassing van het vlak daarvoor ontwikkelde major-minor concept. `Natuurlijk zorgde dat voor een grote extra werkdruk bij de opleidingsstaf. Maar de operatie is goed verlopen en dat is in eerste instantie hun verdienste.'
Het aandachtsgebied personeelszaken in zijn portefeuille werd goeddeels beheerst door de personele gevolgen van de UT-brede reorganisatie. De Jong: `Ik stel vast dat het reorganisatieplan - na een aantal heftige discussies - toch systematisch is uitgevoerd en dat daarbij geen gedwongen ontslagen zijn gevallen. Dat laatste was voor mijzelf een heel belangrijk gegeven. De UT heeft zich daarbij gelukkig een sociaal werkgever kunnen tonen. De eerste resultaten van het onlangs gehouden werktevredensheidsonderzoek wijzen ook in die richting: de medewerkers geven de UT als werkgever gemiddeld een 7. Het plezier in hun werk waarderen ze, op een schaal van 1 tot en met 5, met een 3,8. Na alle turbulentie rond de reorganisatie is dat geen slechte score.'
Toch zijn er momenten geweest waarop het college overladen is met kritiek: terecht, onterecht, persoonlijk en zakelijk. Hoe overleef je zoiets als bestuurder?
`Blijven ademhalen, geloven in de koers die je wilt varen, vooral met elkaar blijven praten. En concessies doen, daar waar nodig. Desondanks heeft die crisis mij behoorlijk aangegrepen. Er worden discussies over jou als bestuurder gevoerd, niet alleen op de campus, maar ook in de regionale media en dan raakt het ook je gezin.
`Gelukkig is het nooit zo geweest dat er op de campus tijdens de crisis twee kampen waren die helemaal niet meer met elkaar spraken, zoals wel eens gedacht wordt. Bovendien is het opvallende van deze organisatie dat veel mensen zich er nauw mee verbonden voelen. Op het moment dat de UT schade dreigt op te lopen, lijden ze daar bijna persoonlijk onder. Dan zijn er altijd wel een paar die opstaan, hun verantwoordelijkheid nemen en de boel weer vlot proberen te trekken. Dat is de kracht van deze organisatie.'
Stel dat je de ontwikkelingen rond de UT vijf jaar niet zou kunnen volgen. Waar ben je dan het meest benieuwd naar als je weer een kijkje mag nemen?
`De positie van de Student Union. Dat klinkt misschien raar, maar ik vind echt dat de Student Union het symbool is van de manier waarop deze universiteit naar studenten kijkt en belang hecht aan de rol die zij spelen. De eerste generaties unionbestuurders hebben heel knap een plek voor de union bevochten, zonder dat er in Nederland enig vergelijkingsmateriaal was. Ik ben echt heel benieuwd hoe de volgende union-besturen die rol verder gaan uitbouwen.'
Wat ga je doen na je afscheid?
`Eerst op sabbatical. In de kerstvakantie ga ik een aantal kookboeken lezen, want ik heb mijn gezin beloofd om in januari elke avond voor ze te koken. En ik ga nog eens rustig nalezen wat er de afgelopen jaren op de UT allemaal is gebeurd. Die vier CvB-jaren waren zo intensief, dat ik wel behoefte heb aan enige wetenschappelijke reflectie daarop. In mijn oorspronkelijke vakgebied hield ik me vooral bezig met bestuurlijke organisatievragen. Wat dat betreft is een universiteit een moeilijke, maar hele mooie en fascinerende organisatie.
`Het meest is me daarbij de voortdurende neiging bij medewerkers opgevallen om terug te komen op gemaakte keuzes. En dus moet het management altijd maar weer opnieuw proberen iedereen te overtuigen. In het bedrijfsleven, met een veel minder gefragmenteerde organisatie, heb je dat soort problemen veel minder en zijn er veel meer middelen om beslissingen door te voeren. Als ik alles op een rijtje zet tijdens mijn sabattical rolt daar misschien wel een publicatie uit: wat betekenen dit soort dingen voor een manager van een fascinerende organisatie zoals een universiteit.'
En na je sabbatical: back to the basics van de wetenschap, of toch een nieuwe bestuursfunctie?
`Daar ga ik dus over nadenken, maar ik ben daar altijd heel dubbel in geweest. Als decaan en als CvB-lid heb ik altijd behoefte gehouden aan wetenschappelijke reflectie. Maar ik heb geen moment spijt gehad van de keuzes die ik tot nu toe heb gemaakt: die bestuursfuncties hebben me een ongelooflijke rijkdom aan ervaringen opgeleverd. En besturen heeft ook wel iets verslavends, ja ... Maar wat het ook wordt, wetenschap of besturen: een bestuursfunctie binnen de UT sluit ik in elk geval uit. Je moet je opvolgers de ruimte geven om hun werk te doen. Dat lijkt me het meest zuiver.'
Welke kerstwens heb jij voor de UT?
`Dat er binnen deze organisatie vol eensgezindheid verder gewerkt wordt met de resultaten die in de afgelopen periode geboekt zijn. En dat er niet teruggegrepen wordt op oude organisatiestructuren, waar ik hier en daar geluiden over hoor. Want ik hoop niet dat we terechtkomen in een staat van permanente revolutie, dat is nooit goed voor een organisatie. Na een reorganisatie duurt het normaalgesproken vijf jaar voordat de rust in een organisatie is weergekeerd. Daarom heeft het geen zin om nu of in de komende tijd alweer met grote verbouwingsplannen voor de organisatiestructuur te komen. Wel met een stapsgewijze verdere verbetering van de organisatie, gebruik makend van de nieuwe structuur zoals die nu is neergezet.'
Maar onlangs zei je nog dat de UT nooit meer in een stabiele situatie zal verkeren. Aanpassingen blijven nodig ...
`Dat klopt. We kunnen niet meer vertrouwen op een constante stroom van rijksinkomsten. Sterker nog: onze rijksinkomsten per student zijn onder deze regering al met vier procent gekort, ondanks het feit dat de kennissamenleving hoog op de agenda staat. Dat betekent dat we als instellingen sterker moeten nadenken over het binnenhalen van alternatieve inkomsten voor ons onderwijs en onderzoek en dus bereid moeten zijn om meer mee te bewegen met de buitenwereld. We hoeven geen bedrijf te worden, maar we moeten wel gaan denken in markten. Dat vereist een continu proces van goed om je heen kijken, alert reageren en heroverwegen. De organisatorische structuur hebben we daar nu voor. Maar die moet iedereen zich nog wel eigen maken.'
Afscheidsreceptie Huib de Jong: donderdag 23 december van 15.30 tot 17.30 uur, Agora (Vrijhof)
Huib de Jong:…besturen heeft wel iets verslavends, ja…
