Deze week prof. dr. W. Lemstra, deeltijdhoogleraar Publiek private samenwerking, faculteit TBK, en burgemeester van Hengelo.
De Amerikaanse vice-president Al Gore had de leiding van een werkgroep die het rapport 'From red tape to results, creating a government that works better and cost less' heeft uitgebracht. Dit rapport beschrijft een visie die onder de term 'Reinventing government' bekend geworden is. Elke zichzelf respecterend gemeentebestuur besteedt inmiddels aandacht aan dit fenomeen. Zoals wellicht bekend is bevat het rapport vier doelstellingen, te weten het terugdringen van de bureaucratie, een klantgerichte benadering, het verbeteren van de werkcondities van de ambtenaren en een terugkeer naar de kerntaken. Met name het punt van de werkcondities van de ambtenaren baart mij de laatste jaren in toenemende mate zorgen.
Er gebeuren zeker wel positieve zaken. De overheid is op alle niveaus bezig te denken over een herinrichting van het personeelsbeleid en het formatiebeheer. Het management krijgt meer verantwoordelijkheid op dit gebied. Er wordt onder meer gedacht aan mogelijkheden om binnen het toegekende budget de eigen formatie te kunnen vaststellen, zelf tijdelijk of vast personeel te werven, selecteren, aanstellen, begeleiden en opleiden, gratificaties te kunnen verlenen of juist periodieke salarisverhogingen te kunnen onthouden. De ambtenaar moet meer worden gewaardeerd om zijn of haar bijdrage in plaats van om de functie.
Maar op de arbeidsmarkt moet de overheid concurreren met de particuliere sector. Deze concurrentie-positie wordt er niet beter op. Het is funest dat de beloningsmogelijkheden voor sommige ambtenaren niet gelijkwaardig zijn aan die van het bedrijfsleven. Niet alleen in het materiële vlak, maar ook als indicator van de maatschappelijke waardering voor de overheidstaak.
In een reactie van een lokaal dagblad op de miljoenen-nota werd een lijst van winnaars en verliezers in 1996 gepubliceerd. De ambtenaren stonden uiteraard weer bij de verliezers. De toelichting was: 'Ze worden steeds meer tweede-rangs-burgers. Al vele jaren blijft hun koopkracht achter bij die van het bedrijfsleven. Ze hebben de publieke en politieke opinie tegen, die vinden dat er te veel zijn en de weinige tijd die ze werken vooral besteden aan het dwars zitten van hardwerkende rechtschapen burgers. Ze krijgen er krachtens de moeizaam met minister Dijkstal afgesloten CAO nauwelijks geld bij'. En als klap op de vuurpijl meldt minister-president Kok bij de algemene beschouwingen dat bezuinigingen op de kosten van het overheidspersoneel vooral moeten worden gezocht in de sfeer van de VUT en het wachtgeld. Zo niet, dan is korten op het salaris van de ambtenaar en op de dienstverlening aan de burger onvermijdelijk.
In het collegeprogramma van de gemeente Hengelo is de passage opgenomen: 'Het ambtelijk apparaat dient zo klein mogelijk en kwalitatief hoogwaardig te zijn'. De gedachte hierbij is dat het openbaar bestuur complexer en ingewikkelder geworden is. De steeds sneller veranderende maatschappelijke omstandigheden vergen een flexibele overheid, die sneller en meer adequaat kan reageren op veranderingen in de samenleving. Maar daarvoor zijn wel de juiste mensen nodig. We hebben nu gelukkig de beschikking over een kwalitatief hoogwaardig apparaat. Er zullen echter steeds meer eisen aan ambtenaren worden gesteld.
Zijn er in de toekomst nog goede ambtenaren? Het kan niet anders dan dat er zo langzamerhand steeds minder talentvolle jongeren een carrière bij de overheid ambiëren. Goede ambtenaren maken steeds vaker een overstap naar de particuliere sector. Daarbij moet worden geconstateerd dat de gemiddelde leeftijd van de ambtenaren steeds hoger wordt. In Hengelo is deze al boven de 40 jaar en stijgt elk jaar met een half jaar. Als het kabinet op korte termijn niet voldoende budgettaire mogelijkheden schept om de beloningsmogelijkheden voor ambtenaren gelijkwaardig te maken aan die van het bedrijfsleven, dan vrees ik het ergste.
Sprak niet Joost van den Vondel:
'De welvaert spruit uit kloeck beleit van ambtenaeren,
die nacht en dag zich zelf niet sparen,
geschapen tot een ieders nut'.
