Universiteiten en hogescholen ontvangen nu van de overheid per student een vast bedrag per jaar, en nog eens een aparte premie voor elk behaald diploma. Studentenbond ISO wil dat de jaarlijkse vergoeding niet meer geheel automatisch wordt uitbetaald. Een kwart van dit bedrag wordt volgens het ISO- plan voortaan als lening uitgekeerd. Pas als een student echt afstudeert wordt deze lening omgezet in een gift. Valt een student bijvoorbeeld na drie jaar uit, dan loopt de universiteit of hogeschool niet alleen de afstudeerpremie mis, maar ook driemaal een kwart jaarvergoeding. Dat levert volgens ISO op termijn een bezuiniging van 70 miljoen gulden op, als het aantal studenten dat nu de eindstreep niet haalt gelijk blijft.
Het plan betekent volgens ISO ook een stimulans om het onderwijs te verbeteren en het studietempo te verhogen. Universitaire studenten doen gemiddeld 5,4 jaar over hun studie. Op het hbo is dit 4,4 jaar. De collegegeldverhoging met 1000 gulden zoals minister Ritzen heeft voorgesteld, levert met ingang van 1998 200 miljoen gulden op. Het alternatief van ISO slechts 70 miljoen. Het ISO schept echter eveneens tijd om op zoek te gaan naar de resterende 130 miljoen gulden. Daarbij heeft de vakbond gekeken naar een truc waar minister Ritzen gretig gebruik van maakt: de kasschuif. Het deel van de bekostiging dat wordt uitgekeerd als lening wordt niet beschouwd als een uitgave. Op die manier schuift de minister in 1997 117 miljoen gulden aan uitgaven voor zich uit, en in 1998 234. Pas in 2000 worden deze bedragen werkelijk als uitgave geboekt. Op dat moment moet er een oplossing gevonden zijn voor het gat van 130 miljoen.
De Tweede Kamer heeft minister Ritzen opgeroepen om voor 1 februari een alternatief plan op tafel te leggen voor de collegegeldverhoging. De Kamer meent dat de bezuinigingen op de universiteiten en hogescholen niet geheel op de studenten mogen worden afgewenteld. Voortdurend worden nieuwe varianten onderzocht door ambtenaren van het ministerie van onderwijs, en de verenigingen van universiteiten (VSNU) en hogescholen (HBO-Raad). Het ISO-plan is het enige alternatief uit de studentenwereld. In 1993 kwam het ISO met een vergelijkbaar idee op de proppen. De Landelijke Studentenvakbond (LSVb) wil niet over alternatieven onderhandelen.
Ambtenaren van de VSNU hebben ingezet op een stijging van het collegegeld van tien gulden per maand gedurende drie jaar, ofwel 360 gulden. Volgend collegejaar is er dan een eerste verhoging met 120 gulden. In tegenstelling tot minister Ritzen wil de VSNU de lagere inkomens daarvoor niet volledig compenseren in de aanvullende beurs. De VSNU sluit echter niet uit dat dit toch mogelijk blijkt te zijn. De vereniging meent namelijk dat de prestatiebeurs meer geld zal opleveren dan minister Ritzen veronderstelt. De prestatiebeurs gaat volgend jaar in voor nieuwe studenten. De beurs wordt daarbij jaarlijks uitgekeerd als lening, die bij voldoende prestaties in een beurs wordt omgezet.
