Chili staat bekend als het land van de geografía loca, een strook land met een lengte van 4000 kilometer en een breedte van 200 kilometer, van de bloedhete Atacamawoestijn in het noorden tot de beregende rotsen van Vuurland in het zuiden, en van de toppen van de Andes tot de kust van de Pacific. Met 12 miljoen inwoners is het land erg dunbevolkt.
Chili is ook een land met een slecht imago, te danken aan de junta die het land vanaf 1973 bestierde. In dat jaar zette generaal Pinochet met steun van de CIA de democratisch gekozen socialistische president Allende af, om een dictatoriaal bewind te vestigen dat bruut afrekende met alle linkse oppositie en een keiharde neoliberale economische politiek voerde.
Pas rond 1990 traden de militairen terug en werd de democratie min of meer hersteld, al bleven de excessen van de junta onbestraft en screent de censuur nog steeds alle tv-programma's op pikante scenes. Het neoliberale beleid heeft het bedrijfsleven geen windeieren gelegd, maar de gewone Chileen profiteert amper. Een doorsnee fabrieksarbeider verdient nog geen honderdduizend pesos, zo'n vierhonderd gulden per maand.
Temuco
Marcel van Holstein belandde begin dit jaar voor zes maanden aan de Universidad de la Frontera in Temuco, Midden-Chili. Als afstudeeropdracht ontwierp hij ten behoeve van een 'Educational Resource Center' (ERC) voor docenten in het lager en voortgezet onderwijs een database van bestaande educatieve websites die hij on-line toegankelijk maakte.
Zijn afstudeerproject maakte deel uit van het nationale 'Enlaces-programma', een explosief groeiend project gericht op de opzet van een 'Regional Center for Education & Technology' dat Zuid-Amerikaanse universiteiten en onderzoeksinstituten gaat ondersteunen bij de invoering van telematica-technologie door het aanbieden van on-line informatiediensten.
Van Holstein maakte een vliegende start. Hij vertrok oudjaar 1995, vierde de jaarwisseling in het vliegtuig, nam 's avonds na aankomst in Santiago meteen de bus naar het 600 kilometer zuidelijker gelegen Temuco, en ging de volgende dag meteen aan het werk. Zijn Chileense begeleiders hadden een keurig eigen kantoortje en een PowerMac voor hem geregeld en hij werd bovendien meteen opgenomen in het projectteam voor het ERC.
Aanpoten
Het was hard aanpoten, zegt Van Holstein. 'Je krijgt geen krediet cadeau, het was geen veredelde vorm van bezigheidstherapie.' Gelukkig had hij een goede basiskennis van de Spaanse taal, dankzij een eerder verblijf van vier maanden in Barcelona met een Erasmusbeurs. 'Dat bleek geen overbodige luxe. De kennis van het Engels in Chili is beperkt, zelfs onder de medewerkers van Enlaces, waar toch alleen de allerbeste mensen werken.'
Van Holstein kwam in de kost bij de familie van een secretaresse van Enlaces. 'Die huisvesting was tevoren geregeld, eigenlijk tegen mijn principes, maar ik wilde niemand voor het hoofd stoten. Dat gezin kon mijnfinanciële bijdrage bovendien best gebruiken. Het is hen ook goed bevallen. Ik begrijp dat ze nu een studentenpension gaan opzetten.'
Hij had een eigen slaapkamer en maakte verder gebruik van woonkamer en keuken. Ook at hij met de familie mee - eenvoudige kost, op een antiek gietijzeren houtfornuis gekookt: soep, kip, rijst, aardappelen, in citroen gedrenkte sla, en zijn favoriet, het ovengerecht pastel de choclo.
Feest
Zuid-Amerika kende van Holstein al van een reis door Brazilië, Paraguay en Bolivia. 'Een fantastisch continent dat ten onrechte in de westerse media wordt verwaarloosd.' Chili bleek echter een heel ander land dan pakweg Brazilië. 'Brazilianen, dat is feest en sambaballen. Chilenen zijn minder temperamentvol, conservatiever, hardwerkend.'
Toch zijn de Chilenen hem goed bevallen. 'In de persoonlijke sfeer zijn ze heel warm, hartelijk en gastvrij. Mensen daar nemen nog tijd voor elkaar. De vriendschappen zijn veel minder oppervlakkig dan hier, en daar werken ze ook echt aan. Niet dat voor wat hoort wat dat je hier hebt. Zelfs die Zuid-Amerikaanse machocultuur is niet zo zwart-wit als ik dacht.'
Tijdens het junta-tijdperk durfden de Chilenen niet over politiek te praten, nu wel, zegt Van Holstein. 'Maar mijn indruk is dat men vooral blij is dat er nu een soort democratie is en dat het economisch goed gaat. Verder leeft de politiek helemaal niet zo. Er heerst een soort zakelijke no-nonsense houding, iedereen wil vooral zijn kansen grijpen.'
Afrekening
Een echte afrekening met de militaire coupplegers heeft niet plaatsgevonden, zegt Van Holstein. 'Generaal Pinochet heeft nog steeds een eervolle positie in het leger. Mensen praten niet of nauwelijks over recht en vergelding. Ze kijken liever naar de toekomst dan achterom.'
Sporadisch hoorde Van Holstein verhalen over de juntatijd, meestal bij mensen thuis. 'Iemand vertelde me het relaas van een man, nota bene een cipier, wiens collega's stuk voor stuk spoorloos verdwenen. Hij vroeg zich elke nacht af wanneer hij aan de beurt was. Je ziet dat de willekeur van de terreur niet beperkt bleef tot de tegenstanders van het regime.'
Maar de herinneringen aan de terreur zijn overal. Midden in Temuco staat bijvoorbeeld een stadion waar vanaf 1973 politieke gevangenen werden opgesloten en gemarteld. 'Heel naargeestig om langs te lopen.'
Temuco zelf is een rustige provinciestad ter grootte van Enschede. Een stad waar mensen 's middags thuis warm gaan eten. Een centrum in schaakbord-patroon, een plaza met bomen, bankjes en standbeeld, houten huizen, een markt waar boeren groenten te koop aanbieden. Maar ook de snelst groeiende stad van Chili, waar plattelanders naar werk komen zoeken.
Frontera
De heuvelachtige Region de la Araucania - een streek met veel landbouw en productiebossen - is de koloniale Frontera, de 'frontier' waar de Spaanse kolonisten indertijd stuitten op de krijglustige Mapuche-indianen die nog steeds in het gebied wonen. 'Je herkent ze in de stad nog wel aan hun gezichten, maar de jonge generaties zijn sterk verchileenst.'
Tijd om wat meer van het land te zien heeft Van Holstein niet gehad. Een ramp vindt hij het niet. 'Ik was primair in Chili voor mijn afstudeeropdracht. Op andere momenten heb ik al veel van de wereld kunnen zien.' Wel maakte hij een uitstapje naar de Andes, 150 kilometer verderop. Hij heeft zelfs de Volcán de Villarica beklommen. 'Ik heb geen lama gezien hoor, maar ben wel op een plastic zak de sneeuwhellingen afgegleden.'
De meeste tijd zat Van Holstein op het instituut achter de computer. Dat was zeker de laatste maanden - winter en regentijd - wat deprimerend. 'Ikzat de hele dag door het raam naar de regen te turen. Maar het heeft geen invloed gehad op de voortgang van mijn werk', zegt hij.
Na een lange dag achter de computer probeerde Van Holstein 's avonds zoveel mogelijk onder de mensen te komen om de afstudeeropdracht onder het genot van een Chileens biertje even te vergeten. Wel wreekte zich dat de meeste teamleden getrouwd waren en erg huiselijk bleken aangelegd. 'Van een studentikoos sfeertje was aan de universiteit geen sprake.'
Hanenkammen
Temuco kent nauwelijks een uitgaanstraditie, ontdekte Van Holstein, en evenmin een behoorlijk 'alternatief jongerencircuit'. 'Dat is de invloed van de dictatuur. Mensen hebben niet geleerd zich individueel uit te drukken. Iedereen draagt conservatieve kledij: overhemd, jeans, nette schoenen. Lang haar of hanenkammen zijn nergens te bekennen.'
Volledig zonder vertier bleek het saaie Temuco gelukkig niet. 'Er komen veel nieuwe bars bij, vaak in Amerikaanse stijl, en ook discotheken waar westerse popmuziek en lokale hits worden gedraaid, zoals van Los Tres, een Chileense popgroep die het nog geschopt heeft tot MTV Unplugged.'
Heimwee heeft Van Holstein niet gehad. Soms was het moeilijk. Zoals hij las in een boek over 'organizational behaviour': bij een buitenlands verblijf gaat alles eerst opperbest, daarna volgt een 'dip', tenslotte stabiliseert de zaak. 'Die curve ging bij mij precies zo. In mei zat ik muurvast. Gelukkig werd ik per e-mail geweldig gesteund door Betty Collis.'
De laatste week kwam Van Holstein niettemin in tijdnood. 'Toen werd mijn gebouw bezet door studenten die protesteerden tegen het niveau van hun beurs. Ik vond 's ochtends de deur met een ketting afgesloten. Toen kneep ik hem wel.' Van Holstein organiseerde een computer en werkte op zijn kamer het hele weekend door. Op de laatste dag was zijn evaluatie af.
Marcel van Holstein (TO)
