Dit is het resultaat van vertrouwelijk overleg dat de VSNU, de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten, deze zomer heeft gevoerd met de landelijke onderzoeksfinancier NWO. Minister Ritzen heeft dit akkoord goeddeels overgenomen, zo is inmiddels uitgelekt. Het plan van VSNU en NWO komt met enkele aanpassingen in het op Prinsjesdag verschijnende Wetenschapsbudget.
In mei adviseerde een internationale adviescommissie de bewindsman nog om minstens honderdvijftig miljoen gulden over te hevelen naar NWO. Deze organisatie zou als enige in staat zijn om - in landelijke competitie - de wetenschappelijke top van ons land te versterken. Maar de universiteiten riepen direct dat zo'n overheveling tot hoge reorganisatiekosten zou leiden. NWO-directeur Van Duinen toonde wel begrip voor dat bezwaar. Voor de VSNU was dat reden om met NWO te gaan praten. En met succes.
In het door Ritzen gesteunde 'ambitieuze arrangement' tussen beide partijen mogen de universiteiten hun onderzoeksgeld voorlopig houden. Maar ze moeten er wel iets voor terugdoen.
Ze gaan geleidelijk tweehonderd miljoen gulden per jaar reserveren voor stimulering van onderzoeksscholen. De helft dient voor bescherming van erkende onderzoeksscholen tegen bezuinigingen. De andere honderd miljoen wordt bestemd voor de absolute top van die scholen. En de selectie van deze top wordt in handen gelegd van NWO.
Die selectie van top-instituten - waarbij de ene universiteit straks toch miljoenen kan winnen ten koste van een ander - is uiteraard het gevoeligste deel van de afspraak. Enkele universiteitsbesturen hebben er grote moeite mee. Voor de Delftse Collegevoorzitter De Voogd was dat deze week zelfs reden om het stilzwijgen over de plannen te doorbreken. Zijn bestuur is 'zorgelijk' gestemd over de dreigende herverdeling van geld, en de bestuurlijke inmenging van NWO.
Ondanks deze bezwaren heeft de VSNU de onderhandelingen deze zomer voortgezet. Enige herverdeling tussen de universiteiten werd als een kleiner kwaad gezien dan het werkelijk moeten 'weggeven' van een groot budget aan NWO. Wel is er nog met Ritzen touwgetrokken over het aantal top-instituten. De minister wil er slechts tien, de universiteiten streefden naar het dubbele. Dat zou immers meer mogelijkheden bieden voor een 'eerlijke' verdeling over universiteiten en vakgebieden.
Overigens moet NWO wel iets terugdoen voor de verkregen invloed bij de universiteiten. Ze gaat ook honderd miljoen gulden in de eigen begroting vrijspelen voor het stimuleren van onderzoeksscholen. Bovendien gaat NWO reorganiseren. De versnippering in vele stichtingen met kleine budgetjes moet wijken voor een structuur die past bij subsidies in 'grote brokken'.
Ook worden de eigen NWO-instituten (en die van de KNAW) op afstand gezet, om ze te onderwerpen aan eenzelfde regime van competitie en stimulering als de universitaire onderzoeksscholen.
In het Wetenschapsbudget wordt daarnaast het plan voor 'Ritzen-hoogleraren' uitgewerkt. Er wordt extra geld vrijgemaakt om jonge hoogleraren aan te stellen in vakgebieden waar de vergrijzing toeslaat. Komend jaar gebeurt dat bij chemie, het jaar daarop bij letteren. Hoe dit precies gefinancierd wordt, is nog niet helemaal duidelijk.
Over één heikele kwestie in de onderzoeksfinanciering valt nog geen duidelijkheid te krijgen. Ritzen heeft er naar verluidt tot het laatste momentmee geworsteld. Het gaat om de uitspraak waarmee de Raad van State in mei een streep haalde door zijn beslissing uit 1992, om vier kleine universiteiten, waaronder de UT, extra onderzoeksgeld te geven ten koste van de anderen. Om die ingreep goed te maken zou Ritzen aan negen instellingen in elk geval eenmalig zo'n honderd miljoen gulden moeten teruggeven. Op Prinsjesdag zal blijken of hij daar toch nog onderuit denkt te komen.
