Vorig jaar had het feest moeten zijn in Leeuwarden. De Vestiging Friesland (VF) bestond tien jaar. Maar het aantal studenten (38) had juist een ongekend dieptepunt bereikt en dus laaide de discussie over het bestaansrecht van de Leeuwarder dependance weer op. De slingers bleven daarom in de kast. Duidelijk is dat de UT zich om strategische redenen (nog) niet wenst terug te trekken uit Friesland. Maar de instroom moet wel omhoog. De activiteiten die niet tot de core-business van de UT rijzen intussen bijkans de pan uit. Een reportage.
Met voet aan de grond wachten op betere tijden
De VF is ontstaan onder druk van politiek Den Haag en de provincie uit bezorgdheid over de geringe deelname van Friese scholieren aan het hoger onderwijs en ter stimulering van de kennisinfrastructuur in de regio. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat Twente, Groningen èn Wageningen een dependance in Leeuwarden zouden vestigen, maar de (toen nog) Landbouwhogeschool zag daar vanaf. De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) verzorgt sinds 1984 de propaedeuses Rechten en Economie die samen het afgelopen jaar zestig studenten trokken.
Twente begon in 1985 met vijf propaedeuses: WB, EL, TW, CT en TN. Toenmalig rector magnificus Wiebe Draijer stelde dat zich hiervoor minstens vijftig studenten moesten aanmelden en de Friezen lieten zich niet onbetuigd. De instroom steeg gestaag tot een top van 97 in 1990, nadat in 1988 Informatica aan het opleidingenpakket was toegevoegd. De UT bloeide en de VF bloeide uitbundig mee, maar slechts kort. Vanaf 1991 ging het met de aanmeldingen bergafwaarts. In één klap viel de instroom terug tot vijftig studenten. In 1993 was er met 44 studenten sprake van een nieuwe 'dip'. Volgens een onderzoek van de Provincie Friesland werd de dalende instroom vooral veroorzaakt door een teruggang in de belangstelling voor INF en een toename van de belangstelling voor BSK.
Maar een eventuele BSK-propaedeuse in Leeuwarden lag en ligt gevoelig omdat de UT geacht wordt alleen de technische studierichtingen voor haar rekening te nemen. Anders komt Twente in aanvaring met Groningen. Collegevoorzitter E. Bleumink van de RUG bevestigt desgevraagd dat Groningen 'niet vóór' een BSK-propaedeuse in Leeuwarden is. 'Je moet niet gaan concurreren, elkaar niet voor de voeten gaan lopen.'
Tegenzin
Onder druk van het Twentse College van Bestuur werd het aantal opleidingen wel uitgebreid met TBK en BIT. Onderwijsdecaan Paul Melis van TBK zegt nu over de stap naar Leeuwarden: 'We zijn er met nogal wat tegenzin aan begonnen, maar we hebben ons door het CvB laten overtuigen. Voorwaarden waren dat het onderwijs kwalitatief goed moest zijn en dat we zouden stoppen als er na twee jaar geen twaalf studenten waren. Als dat dus volgend jaar niet het geval is, gaan we afbouwen.' Vorig jaar trok TBK in Leeuwarden vier studenten, dit jaar vijf en voor komend studiejaar hadden zich begin mei vier eerstejaars aangemeld.
Schommelingen
Twee jaar geleden debatteerde de Universiteitsraad zwaar over het voortbestaan van 'Leeuwarden' en werd vastgesteld dat de Vestiging Friesland voor de UT met zes opleidingen pas kostendekkend zou zijn bij 71 studenten.Alleen in de jaren 1988 tot en met 1990 waren dat er meer. 'Trap niet in de val van het break-even point', zegt VF-directeur Kees Timmermans echter. 'Dat is zo'n relatief getal. Je moet niet alleen kijken naar wat in Leeuwarden zit. Er gaan door de Vestiging Friesland ook meer Friese vwo'ers rechtstreeks naar de UT.' Volgens een notitie uit 1994 is sinds de start van de vestiging in Leeuwarden het aandeel Friese studenten aan de UT gestegen van 5 tot 8,5 procent. Daardoor komen er uit Friesland de laatste tien jaar relatief gezien meer studenten dan uit Groningen en Drenthe.
Vorig jaar bereikte de instroom van de VF echter een absoluut dieptepunt van 38. Een onderzoekje van de provincie wees volgens Timmermans uit dat 'toevallig' weinig Friese vwo'ers een technische studie gingen volgen. Opnieuw was kritiek op de vestiging niet van de lucht. Zo schreven de onderwijsdecanen in een reactie op het concept-Instellingsplan 1997-2000: 'De instroom aan de Vestiging Friesland zakt dusdanig dat het in de rede ligt om het voortbestaan van de vestiging aan de orde te stellen.' CvB-lid Frits Schutte vindt dat dit bij 'incidentele schommelingen' niet 'onmiddellijk' moet gebeuren en dat het CvB 'goede gronden' heeft om van dit advies af te wijken.
Geen geld
Voor een omschrijving van die gronden verwijst hij, ondanks aandringen, slechts naar de notities over de VF van de afgelopen jaren. Die zijn weinig verhelderend. Twee jaar geleden schreef het College: 'Een eventueel besluit tot opheffing van propaedeuseopleidingen aan de VF zal niet alleen leiden tot een daling van de studenteninstroom van de UT, maar ook de andere (...) UT-activiteiten en het beeld van de UT in de regio Friesland worden hierdoor ernstig aangetast.'
Hoewel altijd is gesteld dat de basis voor de aanwezigheid van de UT in Friesland wordt gevormd door de propaedeuse-opleidingen, zei rector-magnificus Theo Popma in oktober vorig jaar dat onderwijs voor het CvB niet langer de kernactiviteit van de VF is. Opvallend is echter dat het College geen geld wenst te steken in andere dan onderwijsactiviteiten.
Voor gedeputeerde Kobus Walsma van de provincie Friesland is er hoe dan ook geen discussie mogelijk: 'Ooit is ons door Den Haag een algemene faculteit toegezegd en de combinatie van de UT en de RUG is het resultaat daarvan. Wij vinden dat we aanspraak kunnen maken op de opleidingen die zij nu in Leeuwarden verzorgen.' Walsma stelt anderzijds dat het niet zo kan zijn dat de provincie aan te spreken is op de exploitatiekosten van de opleidingen. 'Twente heeft overigens heel bewust op de vestiging ingezet om de studentenaantallen uit Friesland te vergroten', zegt hij. 'Dat Twentse belang mag in dit verhaal niet worden vergeten.'
Concurrentie
Dat de VF belangrijk is voor de UT in de concurrentiestrijd met Groningen wordt nooit uitgesproken. Voormalig rector-magnificus Draijer wees deze suggestie bij de oprichting zelfs verontwaardigd van de hand als een 'oneerbaar voorstel'. Maar feit is dat de RUG al ruim 60 procent van de Friese vwo'ers trekt. Twente volgt op grote afstand met 13 procent. Groningen is bovendien niet gespeend van expansiedrang. Met onder meer chemische technologie, technische natuurkunde en technische informatica concurreert die universiteit direct met Twentse opleidingen. Reden genoeg dus om in Leeuwarden voet aan de grond te houden en te hopen op betere tijden, zoals Karel de Jonge, U-raadslid en voormalig onderwijsdecaan van de faculteit Informatica het uitdrukt.
Zelfs bij het College lijkt het geduld met de VF echter op te raken. 'Leeuwarden' werd overgeheveld van de portefeuille van rector-magnificus Popma, naar die van de 'manager' en 'financiële man' Schutte. De VF wordt, zoals vorige week in deze krant gemeld, opgedeeld in 'PION' (Projecten, Innovatie, Onderzoek) en 'PROF' (Propaedeuse Onderwijs Friesland). Timmermans wordt directeur van PION en Jan Osinga wordt onderwijscoördinator. Volgens Schutte is het de bedoeling dat met een nieuwe invulling van het coördinatorschap de docenten worden ontlast en er meer gerichte aandacht aan het vwo in Friesland kan worden besteed.
Uitdaging
Osinga, zelf Fries, is zich ervan bewust dat de VF geen gemakkelijke periode doormaakt, maar hij ziet daarin ook de uitdaging van zijn nieuwe functie. 'Ik geloof er heel erg in dat de VF een strategische voorpost van de UT is. Gezien de afnemende studiefinanciering is het niet zo slecht wanneer je dichter bij de mensen thuiskomt. Het gaat er om dat je de drempel zo laag mogelijk maakt. Ik geloof in dat concept.' Hij realiseert zich dat hij te maken zal krijgen met UT-medewerkers die niet zo veel voelen voor Leeuwarden. 'Dus zullen we heel erg duidelijk moeten maken dat de VF een meerwaarde heeft.
Schutte stelt dat het de bedoeling is dat de opleidingen in Leeuwarden elk weer rond de tien studenten gaan trekken. Tot nu toe hebben zich 39 eerstejaars gemeld. Volgens hem zit het er echter toch in dat het komende jaar het aantal studenten dicht in de buurt van de zestig komt. Maar: 'Als het aantal studenten de komende jaren onverhoopt achterblijft op wat gewenst is moet serieus worden bezien of we dit vol kunnen houden.'
