Het begin van een nachtmerrie? Dat dacht ik even, toen ik onlangs, na een week vakantie, de Volkskrant opensloeg en las dat het rapport Van Traa gratis via Internet ter beschikking wordt gesteld door Buro Jansen & Janssen uit Amsterdam. Vóór mijn vertrek moest je voor de volledige elektronische versie van dat rapport nog 650 gulden overmaken aan uitgeverij SDU en daar maakte redacteur Dick van Eijk zich in de NRC terecht boos over. Hij pleitte er voor dat alle overheidsinformatie tegen kostprijs via Internet ter beschikking zou moeten worden gesteld. Zijn artikel en de daaropvolgende discussie vormden de aanleiding voor de actie van Jansen & Janssen. Ook Jacob Kohnstamm, de verantwoordelijke staatssecretaris, is het volledig met Van Eijk eens. Kohnstamm zal echter wel moeten, nu het Rathenau Instituut de Eerste en Tweede Kamer heeft geadviseerd haar stukken zelf elektronisch uit te geven, zonder tussenkomst van een uitgever.
Op dit moment hebben uitgevers als de SDU en Kluwer in zekere zin nog monopoliecontracten voor het uitgeven van kamerstukken en andere overheidsinformatie. Betekent dit nu dat het advies van het Rathenau Instituut voor de betreffende uitgevers het begin is van een -volgens velen welverdiende- nachtmerrie? Eerst maar eens een anekdote uit de juridische uitgeverswereld: toen Kluwer nog geen Algemene Databank Wet- en regelgeving uitgaf (met daarin alle Nederlandse wet- en regelgeving), werd deze uitgeverij regelmatig gebeld door ambtenaren met de vraag hoe `hun' wetten nu precies luidden....
Deze anekdote is typerend voor de Nederlandse overheid, die dergelijke activiteiten veelal uitbesteedt aan private instellingen of de betrokken overheidsinstellingen privatiseert. Neem bijvoorbeeld de SDU, dat was tot 1988 de Nederlandse Staatsdrukkerij en -Uitgeverij. De staat bezit trouwens nog steeds 100% van de aandelen. Voor het ontstaan van een eventuele `publishers nightmare' is het van belang hoe de overheid denkt zelf elektronisch uit te geven. Gegevens beschikbaar stellen via Internet is nu eenmaal niet hetzelfde als het op een gebruiksvriendelijke manier leveren van informatie. Vergelijk de via Internet toegankelijke en door Binnenlandse Zaken opgezette overheidsinformatiebank ArachNed maar eens met het eveneens via Internet toegankelijke OPmaat van de SDU met daarin alle officiële overheidspublicaties. De tachtig gulden per maand die je voor OPmaat moet betalen lijkt in eerste instantie misschien veel, maar daarvoor krijg je, naast de beschikking over informatie die op papier het tienvoudige zou kosten, uitgebreide ondersteuning bij het vinden van de gewenste informatie.
Aan ArachNed maak ik verder geen woorden vuil. De overheid heeft de voor elektronisch uitgeven benodigde expertise blijkbaar niet in huis, maar ze zou als enig aandeelhouder natuurlijk de SDU in kunnen schakelen.... Dat laatste lijkt inmiddels te zijn gebeurd, want de SDU stelt vanaf 1 mei alle Handelingen van de Eerste en de Tweede Kamer gratis beschikbaar via Internet. Een leuk gebaar, maar wat moet je met zo'n verzameling nauwelijks bruikbare gegevens? Hèt voordeel is wel dat anderen dan de SDU op deze manier de kans krijgen om de Handelingen in bruikbaarder vorm -en tegen een lagere prijs- uit te geven. Dat laatste is voor de uitgevers met hun huidige monopoliepositie misschien toch het begin van een nachtmerrie.
Einde van een nachtmerrie
In de week dat voor de één wellicht een nachtmerrie begon, eindigde er een voor een ander. Op 12 maart jl. deed de rechter dan toch echt een uitspraak in het kort geding van de Scientology Church (CoS) tegen veertien Internet Service Providers (ISP's) en Karin Spaink. De CoS verloor op alle fronten. Spaink mag de citaten uit auteursrechtelijk beschermde werken van de CoS ophaar homepage laten staan en ISP's zijn niet verplicht homepages van haar cliënten bij vermoedelijke inbreuken op rechten van derden te verwijderen. Spaink, die nu weer rustig kan slapen, heeft besloten een spannend boek te schrijven over de kwestie, die haar naar eigen zeggen zeven maanden van de straat heeft gehouden.
