De (sound) synthesizer is een elektronisch apparaat dat sinds de jaren zestig een niet weg te denken plaats heeft veroverd in de moderne muziek, van (digitale) pop en house tot serieuze avantgardemuziek. Je kunt er zo ongeveer elk denkbaar geluid mee maken. Het probleem is alleen dat de synthesizer voor de leek een extreem moeilijk instrument is. Het apparaat speelt daardoor de baas over de muzikant in plaats van andersom.
Het probleem is dat je een synthesizer niet zo kunt bespelen als een klassiek muziekinstrument. Bij een piano of viool is het eenvoudig: als je enig talent hebt en jarenlang oefent kun je als muzikant het weerbarstige instrument tot in de virtuoze finesses je wil opleggen. En dat gebeurt direct, emotioneel, zonder interventie van verstand of techniek.
Bij een synthesizer is dat anders. Ondoorzichtige algoritmen en een complexe technische interface vol knopjes zitten in de weg. Voor onervaren muzikanten lijkt het bespelen van het ding daardoor op een welhaast stochastisch proces. Vandaar dat ook veel ervaren muzikanten gemakshalve hun toevlucht nemen tot door fabrikant geleverde voorinstellingen.
Vertegaal bedacht samen met zijn oud-docent Ernst Bonis (Muziektechnologie, Hogeschool voor de Kunsten) een oplossing: ISEE. ISEE staat voor 'Intuitive Sound Editing Environment'. Het is een zgn. editor, een softwarepakket dat speciaal is ontworpen als een hulpmiddel bij het weergeven en manipuleren van geluid. Met ISEE kan ook een betrekkelijke leek de muzikale mogelijkheden van een synthesizer optimaal uitbuiten.
ISEE ordent het in principe oneindige geluidsrepertoire van de syntheziser. Dat doen andere editors ook. Maar ISEE maakt de auditieve mer à boire op een nieuwe manier toegankelijk. Dat gebeurt op basis van klankkleur (timbre), de meest complexe van de drie factoren die klank bepalen - de andere zijn toonhoogte (frequentie) en geluidssterkte (volume).
Op basis van in de software verwerkte expertkennis over auditieve waarneming en muziekinstrumenten creëert ISEE 'instrumentruimtes' en organiseert deze bestanden in een hiërarchisch geheel. De instrumentruimtes worden bepaald door vier timbre-parameters: boventonen, helderheid, articulatie en 'envelope'. De instrumentruimtes komen overeen met de klankkleuren van de klassieke muziekinstrumenten, zoals piano, viool, trompet, etc.
ISEE heeft grote voordelen boven andere editor-pakketten. De muzikant regelt de klanksynthese net als bij een gewoon muziekinstrument (emotioneel/muzikale sturing, in plaats van rationeel). De klankkleur-parameters van ISEE corresponderen met de menselijke waarneming. In het klanksynthesemodel wordt een complete instrumentbibliotheek geïntegreerd. En je kunt bij ISEE gebruik maken van diverse klanksynthesemodellen tegelijk.
Samen met Barry Eaglestone (Dep. of Computing, University of Bradford) onderzocht Vertegaal verschillende input devices op hun mogelijkheden bij het genereren en manipuleren van geluid via ISEE. Ze keken onder meer naar de standaardmuis van Apple, de Gravis Mousestick-joystick, en de Nintendo Power Glove. De kwaliteit van het geheel bleek nauw verbonden met de bruikbaarheid van het bedieningstechniekje. Het goedkoopste en simpelste omtwerp, de gewone computermuis, bleek ook het beste.
Nog beter beviel een door Tamas Ungvary (Koninklijk Instituut voor Technologie, Stockholm) verbeterde versie van de Sentograph, een drukgevoelige joystick met drie bewegingsrichtingen waarmee je emotionele expressie (i.c. de spierspanningswisselingen die daarvan de fysieke uitdrukking zijn) viacomputer en synthesizer direct en adequaat kunt omzetten in klank.
Een experiment met ISEE en Sentograph is te beluisteren op een door het vakblad Computer Music Journal uitgegeven cd 'Sound Antology'. 'Fingerprint # 2' (1993) is een 'impromptu' dat Vertegaal & Ungvary creëerden met behulp van twee Sentographs, een Apple Macintosh met ISEE en een Yamaha SY99 synthesizer. Het spel met orgel-instrumentruimtes levert een intrigerend werkje op waarin grens tussen orgel- en computermuziek vervaagt.
De combinatie van Mac/ISEE, synthesizer en Sentographs resulteert al met al in een veelbelovend digitaal muziekinstrument. Via de zes kanalen van de Sentographs kun je toonhoogte, geluidssterkte en klankkleur (boventonen, helderheid en articulatie) van tonen/akkoorden tegelijk regelen. Zo worden meer dan 30 parameters real-time beheersbaar. Je kunt vrijuit stoeien met de instrumentruimtes. Alsof je een echt muziekinstrument bespeelt.
