'De wet op de ondernemingsraden heeft zich bewezen als de meest heldere constructie voor de medezeggenschap', zegt Peter Wiechmann van de AbvaKabo. 'Het is niet het walhalla, maar deze wet biedt goede waarborgen, de bevoegdheden zijn helder omschreven.' Onder meer daarom begonnen de AbvaKabo en de drie andere bonden voor universitair personeel vorige week de cao-onderhandelingen met de eis dat alle universiteiten een ondernemingsraad moeten krijgen. 'In het bedrijfsleven werkt de wet op de ondernemingsraden heel goed, en bij de overheid gaan medezeggenschapsregelingen ook steeds meer lijken op wat die wet voorschrijft', licht Wiechmann toe. 'Een universiteit is weliswaar geen onderneming, maar er wordt wel bedrijfsmatig gewerkt, en het personeel heeft er geen wezenlijk andere positie dan in bedrijven.'
De vakbonden lopen met hun wens vooruit op het wetsvoorstel voor de modernisering van de universitaire bestuursstructuur, kortweg de 'MUB' genoemd, die nog bij de Tweede Kamer ingediend moet worden. Op dit ogenblik kunnen de meeste universiteiten volgens de wet op het hoger onderwijs nog geen ondernemingsraad instellen. Maar minister Ritzen wil dat veranderen.
Als de MUB ingevoerd wordt, krijgen universiteiten namelijk de keus uit twee modellen. Ze kunnen een universiteitsraad- nieuwe-stijl instellen; daarin spreken personeel en studenten - net als nu - gezamenlijk over het beleid, zij het dat zo'n raad minder zeggenschap krijgt dan nu. Maar ze kunnen ook kiezen voor een ondernemingsraad voor het personeel, met daarnaast een afzonderlijk orgaan waarin studenten overleggen over zaken die hen aangaan.
Als het aan de vakbonden ligt, kiezen alle universiteiten dus voor zo'n afzonderlijke ondernemings- en studentenraad. 'Onze waarneming is dat ongedeelde medezeggenschap - personeel en studenten in één orgaan - misschien plaatselijk wel werkt, maar in het algemeen een bron van misverstanden is', zegt Wiechmann nog.
Vingers
Het plan van de bonden wordt weggehoond door studentenbond LSVb. 'Onzin. De vakbonden moeten met hun vieze vingers afblijven van zaken waar ze geen verstand van hebben', briest voorzitter Mike Riegel. 'Het personeel - dat trouwens voor het overgrote deel geen lid is van een bond - wil juist samen met studenten overleggen, bijvoorbeeld over verbeteringen van het onderwijs of over de openingstijden van de bibliotheek. Als je dat in twee afzonderlijke organen doet, loop je kans dat het college van bestuur je tegen elkaar uitspeelt.' 'De bonden beseffen niet', foetert Riegel door, 'dat ze zichzelf met dit voorstel in de vingers snijden. Ze hebben absoluut geen achterban, en een ondernemingsraad zou dan ook geen enkel draagvlak hebben. Een studentenraad wel; die kan studenten mobiliseren en heeft ook een veel betere kijk op wat er werkelijk aan de hand is aan de universiteit. Een college van bestuur zal veel liever luisteren naar een studentenraad dan naar zo'n vakbondspief met zijn geneuzel over de vervanging van tl-buizen.'
Ook de tweede studentenbond, het ISO, is geen voorstander van ondernemingsraden - maar bestuurslid Han de Looper heeft een wat andere manier van uitdrukken. 'Een ondernemingsraad doet aan belangenbehartiging, en een studentenraad, als die er komt, zal dat ook doen. Maar een universiteitsraad doet veel meer, die houdt zich met strategisch beleid bezig. Daarom kan je een universiteitsraad niet zomaar vervangen door organen voor belangenbehartiging,zoals volgens de MUB mogelijk wordt.'
Bedrijfsmatig
Toch is er al één universiteit die een ondernemingsraad heeft, de Vrije Universiteit. En in het akkoord over de cao voor de drie bijzondere universiteiten is afgesproken dat ook de katholieke universiteiten van Nijmegen en Brabant er een krijgen. 'De universiteiten gaan steeds meer bedrijfsmatig werken', zegt dr. Th.H.J. Stoelinga, voorzitter van het Nijmeegse college van bestuur. 'De wet op de ondernemingsraad past daar beter bij dan de wat ambtelijke structuur die nu bestaat.' De drie maken gebruik van de vrijheid die zij als bijzondere universiteit hebben en kunnen daarom nu al, nog voordat de MUB van kracht wordt, een ondernemingsraad instellen. Maar er is een belangrijk verschil met wat Ritzen in de MUB wil: aan de drie bijzondere universiteiten vervangt de ondernemingsraad niet de universiteitsraad, maar het zogeheten 'georganiseerd overleg' tussen werkgever (het universiteitsbestuur) en werknemers. Stoelinga: 'De ondernemingsraad komt naast de universiteitsraad te bestaan. Daar willen we een aantal jaren ervaring mee opdoen. Pas daarna bekijken we wat de MUB voor ons betekent.'
Klussen
Aan de VU in Amsterdam heeft men die ervaring al opgedaan in de drie jaar dat er nu een ondernemingsraad is. Voorzitter dr. M. de Bolster is tevreden over wat er in die tijd tot stand is gebracht. Belangrijk vindt hij vooral dat de ondernemingsraad zich bezighoudt met zaken waarover het georganiseerd overleg niets te vertellen had. 'De raad doet meer dan alleen wat ik altijd de 'klussen' noem, hij beperkt zich meer tot de grote lijnen en doet meer aan beleid', spreekt De Bolster ISO-bestuurder De Looper tegen. Aanvankelijk werd het optreden van de ondernemingsraad wat wantrouwend gevolgd door de universiteitsraad. 'Die was bang dat het zou voorkomen dat de ene raad x zei en de ander y, en dat er dan patstellingen zouden ontstaan', vertelt De Bolster. 'Ik heb het altijd zo gezien: de universiteitsraad maakt deel uit van het universiteitsbestuur, samen met het college van bestuur; die bepalen samen het bestuursstandpunt en daarover moet vervolgens overlegd worden met de ondernemingsraad. Als iedereen zich aan die taakverdeling houdt, is er niets aan de hand.'
Het is een model dat ook volgens Wiechmann van de AbvaKabo de voorkeur verdient, maar dat door minister Ritzen in zijn MUB- voorstel wordt uitgesloten. 'Maar als dat voorstel inderdaad wet wordt, is dat voor ons geen reden de ondernemingsraad op te geven', zegt De Bolster (ook AbvaKabo-lid). En Wiechmann: 'Wij verzetten ons niet meer tegen de MUB.'
