Arthur Peacocke, Engels biochemicus en Anglicaans priester uit Oxford, maakte er vorige week donderdag voor de honderd belangstellenden in de Grote Kerk geen gemakkelijke avond van. Ondanks het gebrek aan koffie bleven de meesten tot na de pauze wakker van Peacocke's boodschap: theologie en wetenschap hoeven niet langer met elkaar in oorlog te zijn, en God improviseert met zijn schepselen als een jazz-muzikant met leden uit zijn orkest.
Wetenschap en religie beogen allebei de werkelijkheid te beschrijven, ze maken beiden gebruik van metaforische taal en herzienbare modellen. Volgens Arthur Peacock moet het maar eens afgelopen zijn met het 'oorlogsmodel' dat de relatie geloof versus wetenschap al sinds de zeventiende eeuw overheerst. Arthur Peacocke maakt zich zorgen over het christendom dat ten onder dreigt te gaan aan het 'duizelingwekkende scenario' van de wetenschap, waardoor mensen niet meer kunnen of durven te geloven.
Een naïef 'geloof van het hart' is er in het moderne geloof, dat zich rekenschap geeft van de moderne wetenschap, niet meer bij. Peacocke gaat daarin redelijk ver. Het maagdelijke moederschap van Maria bijvoorbeeld moet volgens hem niet langer op de traditionele manier worden uitgelegd. 'Jezus was een mens met menselijk DNA en menselijke y-chromosomen, waarschijnlijk afkomstig van een man. De maagd Maria was maagd tot ze bevrucht werd.' Peacocke is 'kritisch realist'. Hij kent weinig letterlijke betekenis toe aan de hocus pocus van ondoorgrondelijke natuurwonderen ('een legende met symbolische betekenis') of wonderbaarlijke genezingen en geestuitdrijvingen ('Jezus was een charismatische geneesheer die psychosomatische ziekten kon uitbannen'). Als het om de geboorte van Jezus gaat, benadrukt Peacocke op dergelijke gronden het mens-zijn van Jezus. Hij is volgens Peacocke de eerste die heeft laten zien dat binnen de beperkingen van een menselijke persoon de creativiteit van God mogelijk is.
Een zware boodschap voor gewone stervelingen, vooral voor degenen die niet theologisch onderlegd zijn, weinig christelijke opvoeding hebben genoten, of slechts zijdelings in het geloof zijn geïnteresseerd. Maar de boodschap van de wetenschap is volgens de Anglicaanse priester nauwelijks minder 'duizelingwekkend'. Tien miljard jaar geleden begon het: de Big Bang ontstond door een quantumfluctuatie. Daarna ontstonden onder invloed van de zwaartekracht atomen, samengestelde atomen en moleculen. En ten slotte ontstond, binnen de daartoe geëigende randvoorwaarden, leven wat zich uitte in verschillende verschijningsvormen die zich evolueerden volgens de selectieregels van Darwin.
Kan dit verhaal voldoende verklaring voor ons leven op aarde betekenen? Volgens Peacocke hoeven christenen niet bang te zijn voor de Big Bang. Het grote verhaal van de wetenschap stelt de vraag 'waarom is er iets en niet niets?' alleen maar nadrukkelijker aan de orde. Maar we moeten wel af van het beeld dat God ons kant en klaar op een geschapen wereld heeft gezet en daarin naar hartelust kan ingrijpen. Peacocke heeft een boodschap die voor veel mensen een opluchting kan betekenen: de mens hoeft niet in alle wonderen te geloven. De mens hoeft de biologische dood niet te zien als straf van God, maar eerder als aspect van het heelal dat nieuwe vormen van leven voortbrengt. In overeenstemming met Darwin is God niet de Almachtige die desgewenst ingrijpt, maar iemand die binnen de randvoorwaarden van de huidige situatie 'uitprobeert en improviseert': zoals een solerende jazz-muzikant die samenspeelt met de muzikanten uit zijn orkest. Aan die vooruitstrevende conclusie waren velen, gezien de vragen uit het publiek, nog lang niet toe.
